Yeni Kitap: THE RISE of CHINA and the BELT & ROAD INITIATIVE

 Yeni kitabımın ISBN numarası bugün alınmış. Yakında kitapçılarda.

İçerik şöyle:

THE RISE of CHINA and the BELT & ROAD INITIATIVE

Ulaş Başar Gezgin

Contents

Belt and Road Initiative: Globalization with Chinese Characteristics or the Revival of Historical Silk Road?

Reception of Chinese Belt and Road Initiative in Vietnam: Between Security Concerns and Infrastructural Financing Needs

The Expected Effects of Belt and Road Initiative Projects on the Unity of ASEAN: A Tale of Further Integration or Disintegration?

Russian and Central Asian Views on China’s Belt & Road Initiative

South Asian Perspectives on China’s Belt and Road Initiative, and China Pakistan Economic Corridor

 

Kitabın kapsamı şöyle:

BOOK OVERVIEW

Chapter 1.

Belt and Road Initiative: Globalization with Chinese Characteristics or the Revival of Historical Silk Road?

Abstract

In this chapter, we present and discuss different views on Belt and Road Initiative. Positive approaches view it as a tool for economic development and poverty reduction, while negative views consider it as a version of Chinese colonialism. Its sheer size points out even a grander project behind it which is called as ‘Pax Sinica’ replacing ‘Pax Americana’ as the new global world order. The views of various countries on BRI do differ as well. While some countries can be called as BRI-negative or BRI-averse others are more open to the related projects. There are also different positions about BRI within each country. To add even more complications, China is far from a uniform and completely coordinated actor in BRI. Negative views revolve on debt traps, securitization/militarization and environmental impacts. Each of these are briefly discussed in this chapter. We conclude that neither negative nor positive views are completely correct. BRI will have both advantages (especially for landlocked countries in the nearby region) and disadvantages. Although the initial model is the historical Silk Road, BRI’s effects will be more extensive and influential. 

Keywords: Belt and Road Initiative, One Belt One Road, globalization with Chinese characteristics, the New Silk Road and debt trap. 

Chapter 2.

Reception of Chinese Belt and Road Initiative in Vietnam: Between Security Concerns and Infrastructural Financing Needs

Abstract 

In this chapter, we elaborate on how Chinese Belt and Road Initiative projects (formerly known as One Belt One Road) are received in Vietnam. Sino-Vietnamese relations are usually shadowed by the maritime dispute over South China/East Vietnam Sea. Thus, some of the Vietnamese researchers are skeptical and cautious about BRI expansion. Although it predominantly appears to be an economic model, BRI routes pass through disputed waters which makes us think that it also has a geostrategical dimension. However, Vietnam as a country of infrastructure gap, in which energy demand grows faster than the economy, needs BRI infrastructure investments to cut the transportation and energy costs, and accordingly become more competitive. In that sense, BRI projects are definitely needed. As a response to BRI, a group of opposing countries, U.S., Australia, Japan and India developed the idea of Indo-Pacific Strategy (IPS) excluding China. Vietnam, rather than becoming a battleground of an international conflict as is the case in the 20th century, applies a balancing and hedging strategy. BRI also activates IPS which may offer attractive proposals to lure Vietnam away from China. On the other hand, Sino-Vietnamese economic relations are very deep and close. Thus Vietnam is not willing to risk losing one for another. In this chapter, Vietnamese positions over BRI projects and the likely future of Vietnam through BRI are presented and discussed.

Keywords: Belt and Road Initiative, One Belt One Road, Vietnam, BRI-skepticism, and Sino-Vietnamese relations.

Chapter 3.

The Expected Effects of Belt and Road Initiative Projects on the Unity of ASEAN: A Tale of Further Integration or Disintegration?

Abstract

ASEAN, a regional organization covering 600 million people is expected to be highly affected by the rolling out of China’s Belt and Road Initiative (BRI) projects in the region. The optimists point out that the increasing connectivity will serve ASEAN’s own infrastructural plans for regional integration that lacks funds for implementation, while the pessimists remind us the likely polarization and antagonization of ASEAN member states as a response to BRI projects, since BRI’s effects on each member state are not uniform. While some of the ASEAN member states are in conflict with China due to South China/East Vietnam Sea; others have no conflicts to start with. Secondly, while some of the countries have smaller economies which make them more fragile against debts incurred by BRI projects, others are more assertive in their expectations of more favorable terms and conditions. The United States, Australia, India and Japan as major opponents of China and BRI are forming a Quad with the notion of Indo-Pacific Strategy; however, their combined influence is far from visible in the region. In this chapter, within this context, we reflect on the likely effects of BRI projects on ASEAN and South East Asia. 

Keywords: China, Belt and Road Initiative, ASEAN, South East Asia, and Sino-ASEAN relations.

Chapter 4.

Russian and Central Asian Views on China’s Belt & Road Initiative

Abstract

In this chapter, we review and discuss Russian and Central Asian views on China’s Belt and Road Initiative (BRI). BRI is considered to be a panacea for multiple problems of China such as the Xinjiang issue, economic slowdown, excess capacity etc. In this context, Chinese principle of non-interference is increasingly questioned as it is hard to separate economical, geopolitical and security dimensions. Russian influence over Central Asia is expected to wane due to BRI projects which may cause Sino-Russian conflicts. On the other hand, Russian isolation after the Ukrainian crisis makes Russia to consider BRI in amicable terms.  

Central Asian official views on BRI are mostly positive, although local peoples’ objections involving social and environmental impacts are noteworthy. Since the region is landlocked, the prospects are high. However, rather than earning transit revenues only, the regional states are in expectation of Chinese investments in other business areas. Central Asia is far from the goal of regional integration. Border disputes, water scarcity, intra-regional mistrust etc. are divisive enough to prevent the region to act in a coordinated manner with regard to BRI. China, on this occasion, appears to be the major force to integrate the region.

Keywords: China, Belt and Road Initiative, Sino-Russian relations, Central Asia, and geopolitics.

Chapter 5. South Asian Perspectives on China’s Belt and Road Initiative, and China Pakistan Economic Corridor

Abstract

China’s Belt & Road Initiative (BRI) is expected to dramatically change geo-economical and geo-political ‘great game’ in the heart Afro-Eurasia. This change will gain its impetus through Central Asia, South East Asia and South Asia. The leading powers of South Asia are India and Pakistan which consider each other as the main threat to his very existence and persistence. One of the key projects of BRI is the China Pakistan Economic Corridor (CPEC). CPEC which will connect China’s Xinjiang to the Afro-Asian Ocean (which is politically incorrectly named as ‘the India Ocean’) has passed through Pakistan-controlled Kashmir region which rings alarm bells in India. Furthermore, China’s increasing presence in the island states of South Asia which are traditionally considered to be India’s ‘backyard’ evokes the suspicion of containment and encirclement of India. For these and some other reasons, India stays away from BRI projects, but with the completion of CPEC, it will be too late for India to respond. CPEC can either exacerbate the existing regional and across-the-border conflicts or alleviate them through economic prosperity. In this chapter, Indian and Pakistani views on China’s rise, BRI and CPEC are presented and discussed with a geo-strategical futures perspective.

Keywords: China, Belt and Road Initiative, India, Pakistan and China Pakistan Economic Corridor

Çin Kitabından Bir Bölüm: Klasik Çin Felsefesinde Rızanın ve Zorun İktidarı ile Liberalizm

 

Klasik Çin Felsefesinde Rızanın ve Zorun İktidarı ile Liberalizm

Ulaş Başar Gezgin

Klasik Çin felsefesinin ağırlıklı olarak siyaset ve toplumla ilgilendiğini görüyoruz. Bu, bir açıdan şaşırtıcı; çünkü komşu Hint felsefesi, bunun tam tersine, bilgi kuramı (epistemoloji) ve bireye ağırlık veriyor. Çin'in klasik düşünürleri, beylikler döneminde, beylikler arasındaki şiddetin sıradanlaştığı, tek bir birleştirici lidere yönelik özlemle nitelenen bir dönemde ortaya çıkıyorlar. Kimilerine göre, onlar kendi görüşlerini geliştirmekten çok, dönemlerinin toplumsal eğilimlerini yansıtıyorlar. Dolayısıyla, soyutlamayı düşünce sistematiklerinin merkezine yerleştiren klasik Yunan düşünürlerinin tersine, klasik Çinli düşünürler, günlük yaşamla daha çok içiçeler. Öte yandan, onları çağlarının basit bir ürünü olarak görmek, onların fail (agent), özne ya da oyuncu olarak niteliklerini göz ardı etmemize yol açmamalı. Yunanistan da bir şehir devletleri ve iç ve dış savaşlar dönemi yaşıyordu; ama bunun klasik Yunan felsefesine nadiren yansıdığını görüyoruz. Bu açıdan “Antik Yunanistan’da felsefe, bir kaçış, antik Çin’de ise bir arama ya da arayıp bulma çabasıdır” diyebiliriz.

Klasik Çinli düşünürlerde iki eğilim göze çarpıyor: Birincisi, şefkat kavramı üstünden yol alan devlet baba düşüncesi, diğeri ise despotizm üzerinden yürüyen ‘doğal yasa’ ya da ‘doğal düzen’ düşüncesi. Konfüçyüs'ün (‘Kong Usta’ ya da ‘Üstad Kong’ anlamında) temsil ettiği birinci yaklaşıma göre, devletin görevleri ve sorumlulukları var. Hiyerarşi ve uyum, toplum genelinde doğal karşılanıyor. Devletin olduğu gibi, toplumun her üyesinin de görev ve sorumlulukları var. İşin özeti, herkes “büyüklerine saygı, küçüklerine sevgi gösterecek”. Bu anlayışta, aile, kilit bir konumda. Devletin görevi ise, halkı bir ‘aile reisi’ gibi çekip çevirmek. Kong’cu düzen, analojinin hükümdarlığı. Bu aile-devlet benzetmesi, yönetim felsefesi olarak hayata geçiriliyor. Bu yaklaşım, bu nedenle, psikanalitik çözümlemeye oldukça uygun.

‘Hukukçular’ olarak adlandırılan düşünürler ise, yönetenle yönetilen arasındaki böyle bir duygusal bağa tümüyle karşılar. Onlara göre, hükümdarın görevi, kendilerince tanımladıkları ‘doğal düzen’i sağlamak. Bu açıdan, bu anlayış, ‘dirlik düzen’ odaklı. Dahası, bu düzeni koruma görevini en vahşi yollarla gerçekleştirmekten geri durmuyor. Böyle baskıcı bir rejimin ilk düşmanı, kuşkusuz, aydınlar olacaktır. Fakat despotizm o kadar başarılı olacaktır ki, baskı, doğalmış gibi görülmeye başlanıp kanıksanacaktır (“daha ne olacağıdı” düşüncesi). Makyavel’den yüzyıllar önce yaşamış olan bu düşünürler, hükümdara, muhaliflere karşı “böl-yönet” politikasını izlemelerini salık verir. Günümüzün gözetim toplumu tartışmalarının öncülü olarak, hükümdarın ülkenin dört bir yanına hafiyelerini salması ve böylece her yerde gözünün kulağının olması da öneriler arasındadır. Böylece hükümdar, isyanları bastırmanın ötesine geçip isyan olasılığını ortadan kaldıracaktır. Bu da, bize, günümüzün ‘olağan şüpheliler’ kavramsallaştırmasını anımsatır. Bu önerilerin arasında, savaşın yalnızca dışarıya karşı güç gösterisi için değil, içeride kendi halkını baskı altında tutmak için önerilmesi de dikkat çekicidir. Savaş, halkın artı değer üretimine izin vermeyecek, böylece hükümdara kafa tutacak bir mülklü sınıfın ortaya çıkması engellenecektir. Bu despotizmde yasaların tartışılması, ‘teklif dahi edilemez’.

Bu bağlamda diyebiliriz ki, Kong’cu devlet, Gramsci’nin rızaya dayalı hegemonyasıyla benzerlikler taşırken, ‘hukukçu’ düzen, zora dayalı hegemonyayı anımsatıyor. Bir diğer deyişle, havuç-sopa ilişkisi sözkonusu. Bir de, güçlü bir akım olarak, Taocu felsefeyi düşünebiliriz. Bu akım, “herşey olacağına varır” (“Que sera sera”) ya da “Su akar yatağını bulur” anlayışıyla, daha çok, “bırakınız yapsınlar”cıları akla getiriyor. Taocu düşünürler, halk üzerinde, olabilecek en az sayıda ve en basit düzenlemelerin yapılmasından yana; çünkü doğal olan, basittir. Yasaklar, onu çiğnemek isteyenleri başına toplayacaktır. Ne kadar yasa ne kadar ferman o kadar çok hırsız... Taocu düşünürler bugün yaşasaydılar, herhalde ekonomik olarak klasik okulu savunacaklardı; çünkü görüşleri, “piyasanın görünmez elinin dengeyi sağlayacağı; devletin çözüm değil sorun olduğu” biçimindeki klasik ekonomi düşüncesine çok yatkın.

Klasik Çin felsefecilerinden Mencius’a (Meng Usta, Üstad Meng) göre insan, özünde iyidir. O, insandaki iyilik eğilimini yukarıdan aşağıya akan bir ırmağa benzetir. İnsan da akan su gibi doğal olarak iyiliğe yönelmektedir. Ancak onu toplumsal koşullar bozar. Bu nedenle, devlete büyük bir görev düşmektedir. İnsanı kötülüğe sürükleyenler, ekonomik sorunlardır. Demek ki, o zaman, devletin önceliği, eğitim değil istihdam olacaktır. Xunzi (Hun Usta, Üstad Hun) ise Mencius’un dediğinin tam tersini ileri sürer. Ona göre, insan, özünde bencildir. Toplumda dirlik düzenlik sağlanmasa, insanlar her tür kötülüğü yapabilirler. Bu görüşün siyaset felsefesindeki karşılığı, yukarıda anıldığı üzere, despotizm; diğer bir deyişle, insanın doğal kötülüğünü engellemek için halkı sürekli baskı altında tutan bir ‘tek adam’ rejimi. Bu tartışmalardan anlaşılabileceği gibi, aslında klasik Çin felsefesi, Avrupa’da tartışılagelen siyaset felsefesi ikilemleriyle yakın akraba görünümünde.

Bugün Çin’de elbette antik Çin felsefesinin suyunun suyunun suyunu görüyoruz. Nasıl ki günümüz Yunanistan’ında antik Yunan felsefesinden pratik anlamda neredeyse hiç iz kalmadıysa, günümüz Çin’inde de bağlamlar çok farklı artık. Çin’in siyaset felsefesini değerlendirdiğimizde, bugün kapitalizme doğru koşar adım gitmekte olsa da, yakın tarihteki Marksizm ve Maoizm etkilerini yadsıyamıyoruz. Yine de, iktidarın rızaya dayalı mı zora dayalı mı olacağı ve insan doğasının iyi mi kötü mü olduğu gibi sorunlar, evrensel nitelikte olmaları dolayısıyla geçerliliklerini koruyor.

 

Yeni Kitap: Çin

 Merhabalar,

Bir süredir beklediğim Çin kitabım bugün çıktı. 

Ayrıntısı için bkz. https://www.kitapyurdu.com/kitap/cin--cifte-ejderhanin-diyarinda-1/622023.html

Kitabın içeriği aşağıda.

İyi okumalar dilerim,

Töz Yayınevi editörü Serkan Akkuş'a değerli emeği için teşekkür ederim.

ÇİFTE EJDERHANIN DİYARINDA -1: ÇİN

Ulaş Başar Gezgin

İÇİNDEKİLER

Çin Tarihine ve Toplumuna Bakış 9

Sun Tzu 9

Çin’in Birlik ve Beraberliği 18

Çin Seddi’ndeki Görünmez Emek 21

2 Okuma Parçası:  Han Fei Usta’nın Görüşleri ve İki Tutamak 25

Klasik Çin Felsefesinde Rızanın ve Zorun İktidarı ile Liberalizm 27

Nanjing Katliamı Anlatıları: Bir Yurtseverlik Testi 30

Çin’de Komünizm Doğdu mu? 33

Eski Çin-Yeni Çin Algısı: İdeolojiden Pragmatizme 37

Çin-Sovyet İlişkileri: Tarihten Bir Yaprak 42

Çin’de Yüksek Eğitimin Sorunları 45

Çin Ekonomisi 47

Çin Gündeminin Ana Başlıkları 47

Çin’in Hindistan’ın Önünde Olmasının 10 Nedeni 52

Çin’de Teknik İlerleme ve Yaratıcılık Üzerine 54

Sıcak Ülke Çin ve Sıcak Para Renminbi (Halkın Parası) 57

Çin Turizmi:  Kitle Turizminden Nitelikli Hizmetlere Doğru (mu?) 59

Çin’in Latin Amerika Yatırımları: Çin’in Şişeden Çıkışı 62

Çin’in Afrika Yatırımları: Afrika’da 1 Milyon Çinli 65

Çin Kültürü ve İkili İlişkiler 69

Türkiye-Çin İlişkileri 69

Jackie Chan: Kungfu Ustasından Çinli İndiana Jones’a 72

İki Çin Filmi Üstüne Kısa Notlar:  Batıya Yolculuk ve Kurt Savaşçı 79

Bin Buda Mağaraları: Bir Dünya Mirası 84

Çin’den Anaerkil Bir Halk: Mosoular 88

Filipinlerin Yeni Dış Politikası Çin İçin Ne Anlama Geliyor? 90

Çin ve Vietnam 93

Vietnam-Amerikan Savaşı'nda Çin'in Rolü ve Sonrası 93

Vietnam’daki Çin Kültürel Mirası 96

Vietnam-Çin İlişkilerine Kısa Bir Bakış 98

Çin ve Vietnam’da Günlük Yaşam... 101

Çin ve Vietnam’da Yeni-Serbestçilik ve Direniş 103

Çin’den  Şiir Çevirileri 117

Kuşbakışı-5: Abe’den Dünya Nüfusuna

 

Kuşbakışı-5: Abe’den Dünya Nüfusuna

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

 

Hoşçakal Abe

 

Japonya hayranları artık yakamızdan düşer umarım. Eski başbakan suikaste kurban gitti.

“Demek ki ters giden birşey var bu ülkede” dedirtmiyorsa bir gariplik var. Yaklaşık 10 yıl önce Japonya’ya gidip eleştirel şiirlerle dönmüştüm. Bir dostum sağolsun onları Japonca'ya çevirip bir Japon şiir dergisinde yayınlatmıştı. Şimdiye özgü değil suikast, ülkenin geçmişinde de siyasetçilere saldırı örnekleri var – ki genelde bunlar Japon sağcılarının işiydi. (Hani şu onuruna dokunup da intihar edenlerin olduğu söylenen ülke. Oysa neden intihar? Hayatta kal ve yolsuzluk yaptıysan cezasını çek. Başkalarının yolsuzluğu nedeniyle intihar ediyorsan, yine hayatta kal ve mücadele et. Ölümün hiçbir türlüsü çözüm değil.) Peki Abe’yi nasıl bilirdik? Sağcı olarak bilirdik. Japonya’nın 2. Paylaşım Savaşı’ndaki katliamlarını görmezden gelen, bunun için Güney Kore ve Çin’den sık sık tepki gören bir liderdi. Japon ordusunu yeniden kurmak istiyordu; ancak bunu yaparken yine de koyu bir Amerikancı’ydı. Daha Japonya, yenilgi psikolojisinden kurtulup ABD’ye Hiroşima ve Nagasaki için hesap soramadı. Bu gidişle de soramaz. Abe, hesap sormayıp celladına tapanların lideriydi. Bu suikast ayrıca, Japon siyasetinde çeşitli dinsel grupların etkili olduğunu da gösteriyor – ki bu, Türkiye ve dünya basınında yeterince işlenmedi. Bu açıdan, önceki saldırılardan farklı olduğunu da kabul etmek gerekir.

 

 

Sri Lanka Protestoları

 

Uzaklarda bir ülke var, halkın devlet başkanının sarayını bastığı… Yaklaşık 20 yıldır aynı aile üyelerinin yönettiği… Bu halkı başlarda kandırmanın güzel bir yolu vardı: Tamil etnik sorunu. Sonra 2009’da, kendi devletini, deniz ve hava kuvvetlerini kurabilmiş olan, bu kadar başarılı olan Tamil Kaplanları stratejik bir hata yaparak, gerilla savaşı yerine topyekun cephe savaşına girişti ve kaybetti. İşte tam da etnik sorunun böylelikle kanla bastırılmasından sonra, halk daha zor dizginlenir hale geldi. Çünkü artık “vatan millet Sri Lanka” söylemi kimseyi ikna etmiyordu. Tamil Kaplanları’yla savaş ülkenin ekonomisini çoktan çökertmişti. Savaşın bitimiyle bu çökkünlük, hanedan üyelerinin yolsuzlukları ve beceriksizlikleriyle birlikte iyice batışa geçti. İleri saralım: 2022’ye gelindiğinde, hazine tamtakırdı. Sonrasında yüksek enflasyon, sık elektrik kesintileri, akaryakıt kıtlığı derken, bir de bakmışız halk devlet başkanının sarayını basmış. Yeni haber geldi, devlet başkanı birkaç güne istifa etme sözü vermiş. Arkasında bir enkaz bırakıyor olsa da, halk bu zafere ne kadar sevinse azdır. Bu hikayeden Türkiye bağlamında öğreneceklerimiz var; onları da sevgili okurlarım düşünsün…

 

 

Türkiye’nin Geleceği

 

Kurumlardaki aşınmayı görenler soruyor: Türkiye düzelir mi? Seçimden A ittifakı değil de B ittifakı çıksa nasıl olur? Aslında sosyolojik bir gerçek var: Başka bir ittifak bile kazansa, siyasal İslam şimdiye dek büyük güç kazandı. Yeni iktidar, örneğin, tarikatları kapatamayacak. Bir koalisyon olacağı için, her zaman dağılma olasılığı olacak. Kazanan yeni ittifak, bugün Türkiye’yi düzeltmeye başlasa en az 10 yıl çalışması gerekecek. Peki bir daha seçilebilecekler mi? Koalisyonlar daha kolay yıpranır, oysa ittifaka daha fazla zaman lazım olacak. Öte yandan, genç kuşaklara bakınca insan umutlanıyor: Tez-anti-tez-sentez. Ülkenin çelişkileri derinleştiği zaman sorgulayanlar da artıyor. Onlar artık patlama noktasına geliyor. Ancak, bizde siyaset genel olarak emekli mesleği. Böyle olunca, pırıl pırıl gençleri siyasette görmemiz de gecikecek. Bir de şu var: Ekonomik kriz bir iktidarı düşürür mü? Sri Lanka’da düşürdü, fakat orada krizin iyice derinleştiğini gördük. Biz o aşamada değiliz. Ayrıca, ekonomik krizler için yandaşların gerekçesi bol: Dış güçler. Dolayısıyla, yandaşların ciddi bir çekirdek kadrosu, diyelim % 30 değişmeden kalacak. Kısacası, bir düzelme olacaksa, kısa sürede olmayacak. Sabır ya sabır…

 

 

Dünya Nüfusu

 

11 yılda dünya nüfusu 1 milyar daha artmış. Bu kadar kısa sürede inanılmaz bir rakam. 2050'de 10 milyar olacağı tahmin edilmiş. Tarih boyunca Çin en kalabalık ülke. 2050’de ise Hindistan Çin'i geçiyor. Dünya genelinde gelişmiş tıp hayat uzatıyor. Geçmişte tansiyon ve şeker ilaçları yoktu. İnsanlar daha erken ölüyordu. Öte yandan, kimi ülkelerde doğum oranı düşerken, ortalamada artıyor. Dünya ölçeğinde dinlere baktığımızda sırasıyla 4 eğilim görüyoruz: En kalabalık din grubu Hıristiyanlar. Onları Müslümanlar takip ediyor ve 2050’ye daha hızlı bir büyümeyle girecekler. Sonrasında dinsel inancı olmayanlar geliyor. Dördüncü grup ise, Hindular. Hinduların 2050’de dinsel inançları olmayanları sayıca aşmaları bekleniyor. Kadın-erkek nüfusu açısından bakıldığında, erkek/kadın oranının artışını görüyoruz. Bu durum, Hindistan’daki ve Çin’deki ataerkil düzene bağlanıyor. Ultrasonla kız çocuğu olacağı saptananlar bebek aldırıyor. Çin ve Hindistan çıkarıldığında, dünya nüfusunda daha çok kadın olduğu ortaya çıkıyor. Öte yandan, fiziksel nedenlerle, kadınlar, ortalamada erkeklere göre daha uzun yaşıyor. Bu da sayıları etkiliyor.

Kuşbakışı-4: Silahlı Saldırılardan Noel Şatoma

Kuşbakışı-4: Silahlı Saldırılardan Noel Şatoma

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

 

ABD’deki Silahlı Saldırılar

 

Bu silahlı saldırıları yapanların yabancılar ya da yabancı kökenli olduklarına dair eski bir algı vardı. Beyazların saldırganlığıyla bu algı kırılıyor. Beyazlar katliam yaptığında, basın, sıklıkla, akıl hastalığına ve örgüt bağı olmayan ‘yalnız kurt’ olma haline gönderme yapıyor. Öte yandan, kişi başına düşen cinayet oranında ABD ön planda değil; çünkü büyük bir nüfusu var. En yüksek 10 cinayet oranının sekizi Latin Amerika’dan, ikisi Afrika’dan. ABD ve Türkiye ortalarda bir yerlerde. ABD’de 100 kişiye 120 silah düşüyor!!! Bu da gezegenimizdeki en yüksek sayı. Listenin en altındaki ülkelerde genellikle sivillerin silah taşıması yasak. Böyle bir politika, birçok sorunu da çözüyor aslında. Fakat ABD’deki silah lobisi, bireysel silahsızlanmaya bütünüyle karşı… Bu gidişle ABD’de daha çok saldırı daha çok ölüm olacak…

 

Çin’in Dünyaya Egemen Olma Projesi

 

Çin’in İpek Yolu’nu canlandırma projesi var; yalnızca İpek Yolu’nu değil, dünyanın tüm ticaret yollarını canlandırma ve ele geçirme planı var. Bunu ‘Kuşak ve Yol İnisiyatifi’ (KYİ) adıyla yapıyor. Altyapı projeleri yalnızca Çin’in komşularında değil, Afrika ve Latin Amerika gibi uzak coğrafyalarda. Atlantik’le Pasifik birbirine bağlanıyor; hatta Panama’ya alternatif bir kanal düşüncesi bile vardı. 2 yıllık salgın süreci projeleri yavaşlattı ve altyapı projelerine sağlık yatırımlarını ekledi. Bu projelerin Çin’den gelme vasıfsız işgücüyle yapılması, ev sahibi ülkeleri düşündürüyor. Çevresel ve toplumsal maliyetler, önemli sorunlar olarak karşımızda duruyor. Çin, KYİ ile birçok ülkeye yatırım alternatifi sunuyor. Korku, ekonomik olarak zayıf ülkelerin Çin’den ödeyemeyecekleri kadar borç almaları ve borca karşılık egemenlik haklarından ödün vermeleri… Öte yandan, kuş uçmaz kervan geçmez yollar ve ülkeler için (örneğin Orta Asya’nın denizsiz ülkeleri) Çin bir tehdit değil fırsat. Çin, borç verirken, AB ve ABD’nin yaptığı gibi birtakım siyasal ve ekonomik şartlar koşmuyor. Bu da, Çin’i cazip kılarken, ejderha ülkesi zor durumda kalan rejimlere can suyu oluyor. Göreceğiz, KYİ nedeniyle Çin’i daha fazla konuşuyor olacağız.

 

Orhan Kemal

 

Toplumsal gerçekçilik bir dönem akımı mıydı yoksa yaşıyor mu? Tartışılır. Orhan Kemal’se bu tartışmanın tam ortasında yer alır. Yine çırak yetiştirmemiş usta bir yazar olan Orhan Kemal’in Adana, fabrika, işçilik ve sokak anlatıları ünlüdür. En küçük bir gözlemden öyküler çıkarır. Çalışma deneyimini sokak izlenimleriyle harmanlar. Üretkendir, 50’yi aşkın kitap bırakır ki bunların yarısı romandır. Az bilinense şu: Babası, milletvekilidir. Dönemin ideolojisiyle ters düşünce hapis yatar, parti kurar, sürgüne gider. Orhan Kemal’in ilk romanı bu sürgün günlerinden esinlenecektir. Siyasallaşması ise çok sonra olacaktır. Eğitimini yarıda bırakır, memlekete döner, fabrikalarda çalışır, futbolculuk yapar. Yapıtlarına baktığımızda, ‘Bekçi Murtaza’ tiplemesi unutulmaz. ‘72. Koğuş’ bir dönem okurları ve sonra izleyicileri çok etkilemiştir. Diğer filme çekilen yapıtları, ‘Eskici ve Oğulları’ ve toplumsal cinsiyet rollerinin tersine çevrilmesini konu alan bir güldürü olan ‘Tersine Dünya’. Zaten senaryolar da yazar, fakat sansüre takılır sık sık… Tiyatro oyunları sahnelendi. 1914 doğumlu yazar, 1966’da örgüt üyeliğinden tutuklanır ve kısa süre sonra serbest bırakılır. 1970’de yitirdik onu, yine yazarlık sırları mezara gitti. Gerçi, anılarını da yazdı; fakat nasıl yazabildiğine ilişkin çok az bilgiye sahibiz.

 

Nöro-Haklar

 

The Guardian’da çıkan bir yazı(*), yakın gelecekte özel yaşam kavramsallaştırmasının, düşüncelerimizi okuyabilen yapay zekalar nedeniyle geçersiz olacağını söylüyor. Beyin-bilgisayar bağlantısı sağlayan uygulamalarla bu ilk bakışta bilim-kurgu gibi gelen olasılık gerçeğe dönüşecek. Facebook gibi kâr amaçlı şirketlerin ve otoriter rejimlerin bu yolla insanları sömürme girişimi şaşırtmayacak. Bu uygulamaların kısa sürede askerileşip silaha dönüşmesi riski de var. Bu durumlara karşı geliştirilen bir yeni bir hukuk terimi var: “Kimin beynimizi tarayabileceği, okuyabileceği ve [daha da kötüsü] değiştirebileceğini belirleme özgürlüğü” anlamında nöro-haklar.  Ve açmazlı bir soru geliyor: Beyin-bilgisayar bağlantısıyla edinilmiş nöro-veriler mahkemede kanıt olarak kullanılabilir mi? Kullanılması durumunda nöro-haklar çiğnenmiş olacak.

 

(*) https://www.theguardian.com/technology/2021/nov/07/our-notion-of-privacy-will-be-useless-what-happens-if-technology-learns-to-read-our-minds

 

Benim Noel Şatom

 

Benim Noel Şatom (A Castle for Christmas, 2021) bir aşk filmi. “İlk görüşte aşka inanır mısınız?” diye başlar film ve bir ilk görüşte aşkı anlatır. Bu açıdan amatör bir yapım. Ünlü bir kadın yazar olan başkişimiz Sophie Brown bir türlü yeni romanını yazamaz. Bir yandan da ailesini yazmak için ihmal ettiğinden evliliği boşanmayla sonuçlanmıştır. Kaçacak yer ararken, büyükbabasının memleketi aklına gelir. Burası şatosuyla turist çeken bir yerdir. Sophie köye ayak basar basmaz bir bahçıvanla karşılaşır. İlk görüşte aşk böyle başlayacaktır. Peki filmin Noel’le ilgisi ne? Şu: Meğer bu bahçıvan bir soyluymuş (dük). İflasın eşiğindeymiş. Şatosunu satmak istemiyormuş. Köylülerin de ipoteği varmış. Bir masal havasında giden anlatıda, Sophie şatoyu satın almak ister. Böylelikle olaylar gelişir. Düğüm ise, Noel gecesinde çözülecektir. Köylülere Noel partisi verme geleneği canlandırılır ve başka başka şeyler de canlanacaktır.

 

 

Kuşbakışı-3: Moğolistan’dan Aziz Nesin’e

 

Kuşbakışı-3: Moğolistan’dan Aziz Nesin’e

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

https://ulasbasargezginkulliyati.blogspot.com/2022/06/kusbaks-3-mogolistandan-aziz-nesine.html

 

Moğolistan

 

Rusya ile Çin arasında sıkışmış büyük yüzölçümlü, küçük nüfuslu ülke. Ülkenin yarısı Çin’de, İç Moğolistan adıyla… Ülkenin en büyük şanssızlığı denizi olmaması… Ne zaman gitmeli? 11-15 Temmuz’da ünlü Naadam Festivalleri için gitmeli. Naadam, güreş, at yarışı ve okçuluk oyunlarından oluşuyor. Nüfusun yarısının Budist yarısının ateist olduğu ülke… Son dönemlerde madencilik etkinlikleri öne çıkıyor. Yavaş dönüşen bir ülke. Birçokları ‘ger’ adı verilen çadırlarda kalıyor. Uzun kışlar, kısa yazlar. Aşırı soğuk… Bu da kültürü doğal olarak etkilemiş.

 

Afganistan’dan Kaçmak

 

Bir Afgan kadınının Taliban rejiminde memleketinde kalması için bir neden söyle… “Burası benim memleketim; elbette kalırım” demek ne kadar zor. Ama göç edenler genelde kadınlar değil, genç erkekler oluyor. Çalışmaya geliyorlar, kimileri Taliban rejiminden de memnun. Kültürel farklar çok büyük. Ama Türkiye’nin Avrupa’daki gibi bir bütünleştirme politikası bulunmuyor. Onların yabancı olarak kalması isteniyor; zaten uyumlanmaları çok zor. Türkiye burjuvazisi ucuz emekten semirmeye devam ettikçe bu göçler sürer. Oysa Afgan kadınları gelseydi daha iyi olmaz mıydı, Türkiye’de bir nefes alırlardı…

 

Kuzey Kutbu’nda Paylaşım Savaşı

 

Küresel ısınmayla birlikte Kuzey Kutbu buzulları eriyor. Bu durumun en fazla Rusya ve Çin’in işine geleceği düşünülüyor. Rusya, böylelikle kuzeyden gemilerini geçirebileceği bir kanala kavuşmuş olacak. Ayrıca bölgedeki 1 trilyon dolarlık gaz ve petrol rezervlerinden de pay alacak. Bu durum, Çin’in de işine gelecek; çünkü bölgedeki Rus limanlarının yenileştirilmesi ve yenilerinin açılması projelerinde Çinliler var. Ayrıca Çin’in bir Kutup İpek Yolu projesi var. Bu projeyle, Çin ile Avrupa arasındaki mesafe azalacak; yakıt ve zaman tasarrufu sağlanmış olacak. Geçerken şunu da belirtelim: Alaska, Rus toprağıydı, 1867’de ABD’ye satıldı. Bunu tarihlerinde okuyan Ruslar ne çok ah çekiyordur. Konumuza dönersek, bölgede Kanada, ABD ve İskandinav ülkeleri de hak iddia ediyor. Kuzey Kutbu, hem iklim değişikliği hem de Rus-Çin/Amerika çatışması dolayısıyla ısınacak. En büyük zararı, doğa görecek. Bu nedenle, birçok çevre örgütü, Kuzey Kutbu’ndaki devlet ve şirket etkinliklerine karşı çıkıyor. Ama onları kim dinliyor ki…  

 

Kentlilik

 

İdeal kent nasıl olur? Bir kere, trafik olmayacak; toplu taşıması kalabalık olmayacak. Nice kent elendi böylece… “Gecekondu olmasın” dersek, “toplumsal eşitsizlikler olmasın” demiş oluruz. Evler güzel, bakımlı olsun; ama güçlü devlet gerekli bunun için. Temel ihtiyaçlara erişimin yanında kültür-sanat etkinlikleri sık sık olmalı. Oysa şu İstiklal Caddesi’nde yürüyen kesime bakın. Turistikleşme yaygın zaten, kitapçılar bir bir kapanıyor. Burada değil bir köyde yürüselerdi ne fark ederdi… Etmezdi, çünkü kentin kültürel-sanatsal beslenme kanallarıyla hiçbir ilişkileri yok. Asalak bir sınıf… Üretimden uzak duran, cebindeki paraları harcayan, tüketim ağırlıklı bir kesim. Kültür de böylelikle hızla dönüşüyor. Ne olur sonu? Yozlaşmanın da yozlaşması bizi kaç yüzyıl geriye götürür? Hesap sizde…

 

Yapay Zekâ Tehlikeli mi?

 

Yapay zekâ değil de, onu kendi kötücül emellerine alet eden/edecek devletler ve büyük şirketler tehlikeli. Devletler tehlikeli, çünkü yapay zekalı silahlar yapıyorlar ve bu silahlanma yarışında dur durak yok. Falanca devlet, en çok öldürenini buluyor; diğeri boş durur mu, o da daha fazla öldürenini buluyor. Yapay zekalı İnsansız Hava Araçları, en son Afganistan’da sivillerin ölümüne neden oluyordu. Yani yeterince zeki de değil demek ki yapay zekâ. Sonra ABD’nin çekilmesiyle yapay zekalı İHA devri de bitti ülkede. Sevinmeli mi? Ama yerlerini Taliban’a bıraktılar. Devletlerin bir de gözetim olayı var. Herkes veri olarak gözetleniyor artık; eskisi gibi kameraya gereksinim duyulmuyor. Ve şirketler kârlarını çoğaltmak için, çalışanları aşırı bir biçimde gözetleyip denetim altına alıyor. Chaplin, bugünleri görmüştü; işyerindeki robotlaşmanın hicvini yaklaşık 100 yıl önce başarılı bir biçimde yapmıştı.

 

Aziz Nesin

 

Aziz Nesin’le büyüdük. Güldürdü, güldük. Vietnam’a gittiğimde, ülkede bilinen tek Türkiyeli yazarın Aziz Nesin olduğunu görünce şaşırmıştım. Birçok kitabı Vietnamca’ya çevrilmişti. Yüksek not alan öğrencilerime armağan ederdim kitaplarını. Sonradan Darüşşafakalı olduğunu da öğrendim. Öngörülü bir insandı elbette. Bugünleri görmüştü, neler olacağını tek tek anlatmıştı. “Dinleyen olmadı” denebilir sanırım. Hem iyi bir öykücü hem de iyi bir aydın olmak kolay olmasa gerek. Ateizmi en açıkça savunanlardandı. Kitaplarında bir yandan inançlara saygı vardır, ancak bir yandan da bağnazlıkla mücadele eder. Akla ‘Zübük’ geliyor. Zübük öylesine başarılı bir nitelemedir ki sonradan gelen birçok taşra siyasetçisi sanki kalıptan çıkmış gibi gelir. Vakfı çok zor durumda şimdi. Bunu da öngörmüştür eminim. Ama halka da inancı vardı. % 60 aptal dediğinde, yine de % 40’a sevgisini yitirmemişti. Birçok aydında görülen ve sağa kayışa götüren “bu halktan bir şey çıkmaz” sözlemesi, onda bir uzlaşmayla sonuçlanacaktı: Yaklaşık yarısından bir şey çıkmaz, yaklaşık yarısından bir şey çıkardı. İki halk vardı aslında. Kendisi de söyler, “% 40 akıllı desem daha çok sevilirdim” benzeri bir ifadesi vardır. Bu gerçekten de psikolojideki çerçeveleme etkisine örnektir. “Bir tedavi yöntemi var, şu kadar kişi ölecek” denenler, “şu kadar kişi yaşayacak” denenlere göre daha olumsuz tavır takınıyor. Aziz Nesin de çırak yetiştirmeyen büyük yazarlardandı. Oysa şöyle bir yazarlık okulu açsa ne güzel olurdu. Yazarlık ustalığının sırları toprağa gömüldü…

Kuşbakışı-2: Müziğin Etkilerinden Paraya

 

Kuşbakışı-2: Müziğin Etkilerinden Paraya

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

 https://ulasbasargezginkulliyati.blogspot.com/2022/06/kusbaks-2-muzigin-etkilerinden-paraya.html 

 

Müziğin Etkileri

 

Müziğin etkileri inanılmaz. Sosyalleşme etkisi ise paha biçilmez. Duygular uyandırır bizde müzik. Kimi duygu durumlarımızda dinlediğimiz müzikler daha sonra o duygu durumuyla eşleşir. Müziksiz bir dünya çok eksik olurdu. Küreselleşmenin müziğe ikili bir etkisi var: Bir yandan dünyanın dört bir yanında aynı müzikler dinleniyor (K-Pop dalgasına bakın), bir yandan da farklı olan değer kazanıyor (etnik müziklere bakın). Bir de tango var elbette, Parkinson hastalarına yardımcı olan… Ergenlikte müzik, kimlik oluşumunda etkili olur. Ergenin sevdiği/sevmediği müzisyenler onun kimliklenmesinin yapı taşları olurlar. Müzik her yaşta gerekli…

 

Sosyalizm ve Göçmenlik

 

Bugün kapitalizm koşullarında, ırkçılık yapmamak adına göçmenleri savunan bir sol var. Oysa, sosyalist bir ülkemiz olsaydı, böyle bir göç dalgasına izin verilmezdi. Sosyalizm, planlı ekonomi demektir; yalnız o da değil, planlı bir sosyal yaşam anlamına gelir. Göç dalgası sosyalizmi çökertecek bir tehdit olarak görülecektir. Demek ki, bu koşullar söyletiyor bu görüşleri; bunlar mutlak değil…

 

Stefan Zweig

 

Stefan Zweig okumayan kaldı mı? Öyle akıcı bir yazar, üstelik çokça da yapıt bırakmış. Anlatılar yanında yaşamöyküsü kitapları var. En bilinen yapıtı ‘Satranç’. Ama bir kadının gözünden anlatıladığı yapıtları da bir o kadar ilginç… Naziler kitaplarını yakmışlar bu savaş karşıtı Yahudi’nin… İntiharı ise, üstüne tuz biber ekmiş. Uzak diyarlarda, Nazilerin yenileceğine dair umudu kalmamış artık… Oysa biraz beklese, yenilgiyi kutlayacaktı. Demek ki hayat kimi zaman yalnızca oturup beklemekten ibarettir, ister bir şeyler yapın ister yapmayın…

 

Vietnam’da Deniz Kültürü

 

‘Deniz kültürü’ dedik ama aslında okyanus kültürü. Vietnam’da balıkçı köylerinde balinalara tapıyorlar. Onların yüce ruhları olduğu ve balıkçıları koruduklarına inanılıyor. Yine bu köylerde balıkçı tapınakları olur. Balığa gidenler için tütsüler yakılır. Balığa giden okyanusa gider, bizdeki gibi kıyı balıkçısı değildir, bu nedenle dönememe riski fazlasıyla bulunur. Buna bir de Çin-Vietnam anlaşmazlığı eklendi. Çin, Vietnam teknelerini batırıyor. Artık balinaların ruhu da Vietnamlı balıkçıları kurtarmaya yetmiyor…

 

Sovyetler Birliği’nde Çokdillilik

 

Bu konudaki görüşler, Sovyetlere tümüyle bağlılık ve tersine, eleştirel mesafede olmak noktasında ayrışıyor. Kimilerine göre, çokdillilik politikası, birçok dili yazıya geçirerek büyük katkıda bulundu. Kimilerine göre ise, Rusça’nın hegemonik bir dil olarak gelişmesine, anadillerin geri kalmasına yol açtı. Zaten devlet marşlarında bile büyük Rus’a selam yollayan cumhuriyetlerin dillerinin gelişmesi Rusça’nın gölgesinde olacaktı. Öte yandan, koca ülkeler toplamında ortak bir dilin gerekliliği ortadaydı. Rusça’nın yalnızca bunun için bile daha fazla gelişmesi çok doğal.

 

İbrahim Karaca Şiirleri

 

Şiirlerin bestelenerek tanıtılmasına klasik bir örnek İbrahim Karaca. “Grup Yorum’un şairi” olarak bilinen Karaca, Yorum olmasa belki de hiç tanınmayacaktı. Bir diğer örnek Adnan Yücel. Ancak o, herhalde bestelenmese de tanınacak bir şair. Karaca, Karadeniz şiiriyle dikkat çeker. Sonra “bu kente yalnızlık çöktüğü zaman” dedirtir bize. Umudun Zeybeği, Derviş, Ölümsüz gibi şarkılarda hep onun imzası var.

 

Ömer Yalçınkaya

 

Orta Asya’yı, Çin’i, Moğolistan’ı, Uygur bölgesini bir de Ömer Yalçınkaya’dan dinleyin. İnanılmaz pul ve para koleksiyonunda yok yok. Çok geniş bir coğrafyadan akla gelmedik konularda okuma yapmak isterseniz yazılarına bakın. Örneğin, Rusça’nın Türk dillerine etkisini mi dersiniz, Ukrayna’daki şehir adlarını mı, yoksa Tanrı sözünün kökenbilgisini mi… Sosyalist ülkelerde dolaşmış daha da ilginci. Enver Hoca’nın Arnavutluğu’nu, Yugoslavya’yı görebilmiş. Oralardaki aksamaları bizzat yerinde gözlemlemiş. Engin deneyimler yazılarında sizleri bekler…

 

Yaşar Kemal

 

Öldükten sonra hâlâ yaşıyormuş gibi gelen çok az insan vardır. Yaşar Kemal onlardan biri. Yaşar Kemal’in bir kitabını aldığınızda, onun yaşadığını düşünürsünüz; çünkü karakterleri hep güncel hep canlıdır; sanki dün yazılmışlar gibidir. Ama ben Yaşar Kemal’e aynı zamanda kızıyorum. Kendisi gibi bir yazar bırakmadı geriye. Kimseyi yetiştirmedi. Yazarlık öğrenilir mi? Eğer öğrenilirse, Yaşar Kemal’den öğreneceğimiz çok şey vardı. Yaşar Kemal yapıtlarını nasıl yazardı, bu konuda çok az bilgiye sahibiz. Keşke yazarlık kursları açsaydı da faydalansaydık…

 

Para

 

Osman Şenkul, ‘Parahistoria’ kitabında uzun uzun paranın tarihini anlatır. Onun sözüne söz ekleyecek değilim. Para koleksiyonu da yapmışlığım yok. Parayla ne işim olur… Zorunluluktan para kullananlardanım. Yine de paraların değişik toplumların çeşitli tarihsel kesitlerini yansıttığını düşünenlerdenim. Bizim paralarımız neyi yansıtıyor, benim için çok açık değil ama örneğin, Afrika paraları, üstlerinde çokça hayvana yer veriyor. Che’nin Merkez Bankası başkanı olduğu dönemde imzaladığı Küba pesoları da ilginç. Ömer Yalçınkaya koleksiyonunda görmüştüm. Eski paralarımızdaki buğdaylar ile zeytinler ise, gerçek yaşamda can çekişiyor. Paranın bir dönemi yansıtmasının örneğidir belki bu…  

 

 

Kuşbakışı-1: Sait Faik’ten Ölüme

Kuşbakışı-1: Sait Faik’ten Ölüme

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

 https://ulasbasargezginkulliyati.blogspot.com/2022/05/kusbaks-1-sait-faikten-olume.html

 

Sait Faik ve Hüseyin Rahmi

 

Sait Faik yaşasaydı bugün neler anlatırdı, ya Hüseyin Rahmi Gürpınar? İki yazarın da anlatılarında gayrimüslimler büyük bir yer kaplar. Daha da dindarlaşılan bir dönemde Sait Faik ve Hüseyin Rahmi güncel kalabilecekler miydi? Belki de adaların dışarı adım atmayacaklardı bundan böyle… Yerlerini dolduran da çıkmadı. “Sait Faik’in Hüseyin Rahmi’nin benzeri” diyebileceğimiz kim var… Kimse yok… Belki tam da bu yüzden dönem yazarları saymalı onları…

 

Google, Facebook, Amazon

 

Kabahatin büyüğü bizde işin gerçeği… Bu şirketleri biz büyüttük. Amazon’un korkunç çalışma koşullarını bilmemize karşın, en ucuz ürünler orada diye Amazon’dan alışveriş yapmaya devam ettik. Google bizi gözetlerken kendimiz buna onay verdik. Facebook, verilerimizi çalıp üçüncü kişilere satarken aldırmadık, nasılsa gizli saklı bir şeyler paylaşmıyorduk. Onlar büyüdü, biz sonsuz veriler arasında daha da küçüldük. Ama hani ya alternatifler? Bu üçlünün alternatiflerini bulmamız gerekiyor. Yoksa çarklar aynı biçimde dönmeye devam eder.

 

Göçmenler

 

Daha bugün 80’lerde Avrupa sınırlarını sahte pasaportlarla hallaç pamuğu gibi atan bir tanıdığın hikayesini dinledim. Artık ne mümkün… Ama milyonlarca göçmen, Türkiye’nin doğu ve güneydoğu sınırlarından pasaportsuz girdi, giriyor. Nedenler çeşit çeşit… İranlılar daha laik bir düzen için kaçıyor genelde, ölüm, tutuklanma tehlikesiyle; diğerleri savaştan kaçıyor. Başkaları ise, ülkelerinden aldıkları gerici ideolojiyle yeni ülkelerinde uyumdan çok uzak. Göçmenler yeri geliyor ucuz işçi oluyor, yeri geliyor iktidarın Avrupa’yla pazarlık aracı… Birlikte yaşamak birçok açıdan zor, fakat geri gönderme yolları tıkalı oldukça birlikte yaşamaktan başka çözüm yok. Afrikalıların ve İranlıların uyum düzeyleri çok daha yüksek… Açın şu Avrupa kapılarını, birkaç milyon Türk de gider…

 

ABD’de 1 Milyon Kişi Nasıl Olup da Öldü?

 

Kimilerine göre, sağlık hizmetlerine erişimdeki eşitsizlik nedeniyle oldu bu… Ölenler arasında renkliler ve Hispanikler daha yüksek oranda… Başta pandemiye inanmayan bir başkan… Maske takmayı reddeden iktidar yanlıları… Birçok komplo kuramına inanan bir halk… Aşı karşıtları (belki haklı olanları da var işin kötü tarafı, yeterince denenmemiş bir aşıyı vurulmak istemeyenler onlar; Türk diye yere göğe sığdırılamayan birinin ve şirketlerin milyar dolarlarına milyar dolar katmasına hayır diyenler de var…)  Bizde farklı mı… Değil elbette. Ölüm üstünden demografik araştırmalar yapmak hassas bir konuya dokunmak gibi olabilir. Ancak salgının kodları da, gelecek salgınlara karşı, ancak böyle çözülebilecek.

 

Vangelis ve Cennetin Fethi

 

Çok değerli bir müzisyeni kaybettik. En iyi bilinen yapıtı, Cennetin Fethi idi. Yalnız, filmde (1492),  tarihin yanlış tarafında saf tutmuş oldu müziğiyle… Gerçekte Amerika’yı ilk bulan olmayan ve bugün heykelleri sömürgeci vahşeti nedeniyle yerlerde sürüklenen Colomb’u konu alan film, bir kere Amerikalı yerli halkların Amerika’yı ilk keşfedenler olduğunu gözden kaçırmakla kalmıyor, aynı zamanda Vikinglerin keşiflerini de yok sayıyor. Ben Vangelis olsam, böyle bir film için, sömürgeci vahşeti düşünerek, ağlatılı bir müzik yapardım. “Cennet’in fethi, Cennet’i Cehennem etti” koyardım adını…

 

Yunanistan’da Neler Oldu/Oluyor?

 

Hani bir zamanlar SYRIZA vardı. Umut olmuştu Türkiye soluna… Herkes yarışıyordu “Türkiye’nin SYRIZA’sı biziz” demekte… Şimdi ne oldu Yunanistan’a? Son seçimlerde, meclisteki 300 sandalyenin yaklaşık yarısı, liberal-muhafazakâr partinin oldu. SYRIZA 86, Yunanistan Komünist Partisi 15 sandalyede kaldı. Ne çözümlemeler yapılmıştı SYRIZA kazandığı zaman… Aynı formül izlenecek, Türkiye’de de sol kazanacaktı. Bir de şu: Yunan halkı solcu bir halktı. Özel bir yapısı vardı. Hepsi tuzla buz… Ders çıkaran oldu mu?

 

Ho Amca ve Vietnam

 

“İki lafının başı Vietnam” diyorlar. Olsun. Ho Amca’nın önderlik özelliklerini anımsayalım. Gezmediği ülke, bilmediği belli başlı dil kalmamış. Fransız Komünist Partisi kurucularından; Sovyetlerde Rusça ders vermiş, Çin’de hapse düşüp Çince şiir yazmış. Dünyayı her açıdan takip etmesini bilen bir önder. Hep ekmeğini hayatı sıkarak kazanmış, bulaşıkçılıkla başlayarak. 30 yıl ülkesinden uzakta yaşamış, nicelerini örgütlemiş. Vietnam’da bir değil üç komünist parti varmış, onları birleştiren Ho Amca olmuş. Sonra Sovyetlerle Çin birbirine girdiğinde, ABD’yle savaşmakta olan Kuzey Vietnam’ın devlet başkanı olarak ikisinden de destek almayı sürdürmüş… “Ho Amca tavrı” demiş Türkiye ve dünya solu buna. Öyle de alçak gönüllü… Sandaletli başkan… Ona bakıp örnek alanlar olsa ya… Onun yerine sosyalist devrimler sonrası oluşan bürokrat kesim saraylarda kaldı; böylece çökerttiler sosyalizmi…

 

Ölüm

 

Öbür dünya var mı? Öbür dünya anlatılarındaki tonlarca tutarsızlık “yok” dedirtiyor. Kabul etmeliyiz ki ölümle birlikte toprak olacağız, ilerisi yok. Ama çoğunluğun öbür dünyaya inanmasının sanırım bir işlevi var: Kimileri, ama hepsi değil, böylece kötülükten uzak duruyorlar. “Din yoksullar içindir; yoksa zenginler yoksulları yönetemezdi” sözü belki de doğrudur. Akla “Edison cennete gidebilir” dediği için (ve birkaç benzer nedenle), görevinden alınan ‘rock’çı imam geliyor. Aslında, en makulü onu görevden almamak olmalıydı; çünkü dindar olmayan kesime ‘rock’ yoluyla ulaşıyordu. Din, “iyiler Cennet’e kötüler Cehennem’e gider” gibi laik bir yorumsamaya izin vermiyor.

 

 

Yeni Kitap: ÇİFTE EJDERHANIN DİYARINDA -1: ÇİN

 Günaydın,

Dün gece yeni bir kitabımın çıkacağının haberini aldım.

Aşağıda içindekiler sayfasını paylaşıyorum.

İyi okumalar dilerim,

ÇİFTE EJDERHANIN DİYARINDA -1: ÇİN

Ulaş Başar Gezgin

İÇİNDEKİLER

Çin Tarihine ve Toplumuna Bakış 9

Sun Tzu 9

Çin’in Birlik ve Beraberliği 18

Çin Seddi’ndeki Görünmez Emek 21

2 Okuma Parçası:  Han Fei Usta’nın Görüşleri ve İki Tutamak 25

Klasik Çin Felsefesinde Rızanın ve Zorun İktidarı ile Liberalizm 27

Nanjing Katliamı Anlatıları: Bir Yurtseverlik Testi 30

Çin’de Komünizm Doğdu mu? 33

Eski Çin-Yeni Çin Algısı: İdeolojiden Pragmatizme 37

Çin-Sovyet İlişkileri: Tarihten Bir Yaprak 42

Çin’de Yüksek Eğitimin Sorunları 45

Çin Ekonomisi 47

Çin Gündeminin Ana Başlıkları 47

Çin’in Hindistan’ın Önünde Olmasının 10 Nedeni 52

Çin’de Teknik İlerleme ve Yaratıcılık Üzerine 54

Sıcak Ülke Çin ve Sıcak Para Renminbi (Halkın Parası) 57

Çin Turizmi:  Kitle Turizminden Nitelikli Hizmetlere Doğru (mu?) 59

Çin’in Latin Amerika Yatırımları: Çin’in Şişeden Çıkışı 62

Çin’in Afrika Yatırımları: Afrika’da 1 Milyon Çinli 65

Çin Kültürü ve İkili İlişkiler 69

Türkiye-Çin İlişkileri 69

Jackie Chan: Kungfu Ustasından Çinli İndiana Jones’a 72

İki Çin Filmi Üstüne Kısa Notlar:  Batıya Yolculuk ve Kurt Savaşçı 79

Bin Buda Mağaraları: Bir Dünya Mirası 84

Çin’den Anaerkil Bir Halk: Mosoular 88

Filipinlerin Yeni Dış Politikası Çin İçin Ne Anlama Geliyor? 90

Çin ve Vietnam 93

Vietnam-Amerikan Savaşı'nda Çin'in Rolü ve Sonrası 93

Vietnam’daki Çin Kültürel Mirası 96

Vietnam-Çin İlişkilerine Kısa Bir Bakış 98

Çin ve Vietnam’da Günlük Yaşam... 101

Çin ve Vietnam’da Yeni-Serbestçilik ve Direniş 103

Çin’den  Şiir Çevirileri 117

Uluslararası İlişkilerin Politik Psikolojisi Üstüne

Uluslararası İlişkilerin Politik Psikolojisi Üstüne

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

 

 

‘Uluslararası İlişkiler’e politik psikoloji açısından bakışlar yeni değil. Hatta eskiliğin ötesinde, Soğuk Savaş döneminde bu tür bakışlar barışın ya da en azından saldırmazlığın sağlanması için işe koşuluyor. Bu bakışlarda şöyle bir yanlışa düşülmemeli: Herşey psikolojiyle açıklanamaz. Goldgeier ve Tetlock (2001) haklı olarak, psikolojinin ‘Uluslararası İlişkiler’e uygulanmasının mutlaka indirgemeci olmadığını öne sürmektedir. Bunun yerine, konuyu ‘Uluslararası İlişkiler’ kuramlarının ve çerçevelerinin gizli psikolojik varsayımlarını ortaya çıkararak tartışmak mümkündür (Kertzer ve Tingley, 2018). Ripley (1993)’te listelendiği gibi, psikolojik bir bakış açısıyla, ‘Uluslararası İlişkiler’in birincil aktörleri devletlerden ziyade dış politika seçkinleridir; bu seçkinlerin durumlara ilişkin kendi yorumları vardır (Larson, 1988); O halde ‘Uluslararası İlişkiler’ bir problem çözme meselesidir; bilgi, ‘Uluslararası İlişkiler’in anahtarıdır; ve “bireysel yanlış algılama ve örgütsel patolojiler” konusunda dikkatli olunmalıdır (Ripley, 1993, s.406). Öte yandan, Mercer (2005), ‘Uluslararası İlişkiler’de psikolojinin sadece önyargılar ve hatalarla ilgili olmadığını, aynı zamanda doğru karar vermeyle de ilgili olduğunu doğru bir şekilde savunuyor.

 

Tehdit algısı kavramı, politik psikoloji ile ‘Uluslararası İlişkiler’i birbirine bağlayan kavramlardan biridir (Stein, 2013; 1988). Irak Savaşı örneğinde, Beyaz Saray'ın Saddam rejiminin oluşturduğu tehdidi abarttığı, buna karşılık Saddam'ın da Amerikan tehdidini hafife aldığı söylenebilir (Stein, 2013). Hem otokratik hem de demokratik devletler, birlik sağlamak (Larson, 1997) veya toplumun gerçek sorunlarını unutturmak gibi siyasal işlevlere hizmet ettiği için genellikle dış tehditleri abartırlar. Düşmanlar politik psikolojik anlamda insanlıktan çıkarılmaktadır, insan sayılmamaktadır (Herrmann, 2013). Askeri aşırı güven de, dış politikadaki karar verme sürecinde yaygın bir hatadır (Levy, 2013). Savaşların kısa sürmesi bekleniyor, ancak bu nadiren olur. Beyaz Saray, Irak işgalinde Irak halkının Amerikan askerlerini demokrasi getirenler olarak bağrına basacağını düşünüyordu. Bu da askeri iyimserliğe örnek…

 

Tehdit algısı, aslında birçok açıdan gerçekle gerçekdışını ayırt etmeyi zorlaştıran bir durum. Siyasetçiler, tehdidi bilerek kaşıyabilirler. İran-Irak Savaşı iki taraftan da buna örnek gösterilebilir. Öte yandan, kimi zamanlar da, siyasetçiler, farkında olmadan, yanılarak, tehdidi abartır ya da hafife alırlar. Kimi rejimlerin temeli, tehdit algısıdır. İlk akla gelenler, Kuzey Kore ve Küba olacaktır. Bu ülkelerde, tehdit algısı haklı bir zemine oturur.

 

Gildea'ya (2020) göre, politik psikolojik anlayışın ‘Uluslararası İlişkiler’e uygulanmasındaki en büyük sorun, psikolojinin bireyleri, ‘Uluslararası İlişkiler’in ise devleti ve diğerlerini içermesi nedeniyle, kümelenme sorunudur (Stein, 2017). Öte yandan Gildea (2020), daha derin bir çözümlemede bunun küçük bir sorun olduğunu düşünüyor. Ayrıca, sosyal psikoloji, grup içinde karar verme çözümlemesi dolayısıyla konuya daha uygun. Bir başka bakış açısı da, devletleri psikolojik olarak, örneğin kişilik özellikleriyle sınıflandırmak olabilir.

 

‘Uluslararası İlişkiler’in psikolojik olarak anlaşılması için potansiyel bir yol, oyun kuramına gider; ancak bu kuram, rakiplerin yorumlarını içermediği için eleştirilir (Larson, 1988). Beklenti kuramı (prospekt), psikolojik bilgiyi ‘Uluslararası İlişkiler’e uygulamak için bir başka adaydır; ancak politika oluşturmadaki riskler, kazançlar ve kayıplar laboratuvar ortamlarının aksine nadiren ölçülebilir niteliktedir (Gildea, 2020). Bu bağlamda, şöyle bir pratik açmaz söz konusu: ‘Uluslararası İlişkiler’de politik psikoloji esinli deneysel araştırmalar artarken (bkz. Hyde, 2015; Mintz, Yang ve McDermott, 2011), bunların gerçek yaşamda geçerliliği büyük sorun. Bir araştırmada, araştırmanın 11 Eylül gibi olaylardan önce ve sonra yapılmasına göre farklı sonuçlar elde edilebiliyor (bkz. Bourne Jr, Healy ve Beer, 2003). Ayrıca, ortalama insanlarla ve özellikle de öğrencilerle yapılan deneylerin dış politikada karar verme konumundaki seçkinlere ne kadar uygulanabileceği de tartışmalı.

 

Son zamanlarda, ‘Uluslararası İlişkiler’ ve politik psikolojide soğuk bilişten sıcak biliş ve duygulara doğru bir hareket var (Kertzer ve Tingley, 2018). Duygular, ‘Uluslararası İlişkiler’ alanının politik psikolojisinde araştırılması gereken yeni bir değişkenler kümesi olarak ortaya çıkıyor (Erişen, 2012; Gries, 2005). Bu bağlamda, Rathbun (2009), korkuyu, sosyal belirsizlik altında genelleştirilmiş güven eksikliği olarak tanımlıyor; bu, diğerlerinin niyetlerini ‘Uluslararası İlişkiler’ bağlamında içeren bilgi eksikliği anlamına geliyor.

 

Sonuç olarak, ‘Uluslararası İlişkiler’e politik psikoloji açısından bakmak için birçok ipucu hazır bekliyor. Daha fazla araştırma yapılması ve bilimsel bilgiyle güncel siyasetin harmanlanması gerekiyor.

 

 

 

 

Kaynakça

 

Bourne Jr, L. E., Healy, A. F., & Beer, F. A. (2003). Military conflict and terrorism: General psychology informs international relations. Review of General Psychology, 7(2), 189-202.

 

Erişen, E. (2012). An introduction to political psychology for international relations scholars. Perceptions: Journal of International Affairs, 17(3), 9-28.

 

Gildea, R. J. (2020). Psychology and aggregation in International Relations. European Journal of International Relations, 26(1_suppl), 166-183.

 

Goldgeier, J. M., & Tetlock, P. E. (2001). Psychology and international relations theory. Annual Review of Political Science, 4(1), 67-92.

 

Gries, P. H. (2005). Social Psychology and the Identity-Conflict Debate: Is a ‘China Threat’Inevitable?. European Journal of International Relations, 11(2), 235-265.

 

Herrmann, R. K. (2013). Perceptions and image theory in international relations. In L. Huddy, D. O. Sears, & J. S. Levy (Eds.), The Oxford handbook of political psychology (pp. 334–363). Oxford University Press.

 

Hyde, S. D. (2015). Experiments in international relations: Lab, survey, and field. Annual Review of Political Science, 18, 403-424.

 

Kertzer, J. D., & Tingley, D. (2018). Political psychology in international relations: beyond the paradigms. Annual Review of Political Science, 21, 319-339.

 

Larson, D. W. (1997). Trust and missed opportunities in international relations. Political Psychology, 18(3), 701-734.

 

Larson, D. W. (1988). The psychology of reciprocity in international relations. Negotiation Journal, 4, 281.

 

Levy, J. S. (2013). Psychology and foreign policy decision-making. In L. Huddy, D. O. Sears, & J. S. Levy (Eds.), The Oxford handbook of political psychology (pp. 301–333). Oxford University Press.

 

Mercer, J. (2005). Rationality and psychology in international politics. International organization, 59(1), 77-106.

 

Mintz, A., Yang, Y., & McDermott, R. (2011). Experimental approaches to international relations. International Studies Quarterly, 55(2), 493-501.

 

Rathbun, B. C. (2009). It takes all types: social psychology, trust, and the international relations paradigm in our minds. International Theory, 1(3), 345-380.

 

Ripley, B. (1993). Psychology, foreign policy, and international relations theory. Political Psychology, 403-416.

 

Stein, J. G. (2017). The micro-foundations of international relations theory: Psychology and behavioral economics. International Organization, 71(S1), S249-S263.

 

Stein, J. G. (2013). Threat perception in international relations. In L. Huddy, D. O. Sears, & J. S. Levy (Eds.), The Oxford handbook of political psychology (pp. 364–394). Oxford University Press.

 

Stein, J. G. (1988). Building politics into psychology: The misperception of threat. Political psychology, 245-271.

 

 

 

Ukrayna Krizi’nin Politik Psikolojisi: Yansımalar

Ukrayna Krizi’nin Politik Psikolojisi: Yansımalar

 

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

 

Ukrayna Krizi’nin uzun erimli yankıları üstüne yeterince düşünülmüş değil. Daha çok, güncel olan konular konuşuluyor. Bu nedenle, bu yazıyı Ukrayna Krizi’nin bölge ve dünya üstündeki olası sonuçlarına ayırıyoruz.

 

Ukrayna, Rusya, Türkiye ve Çin

 

Ukrayna Krizi, bir kere AB’nin yaptırımlarını önemsizleştirdi. 2023’te Türkiye’de olabilecek bir iktidar değişikliğine yönelik AB desteği yetersiz ve eksik kalacak. Öte yandan, AB’nin daha önce Türkiye’ye, Avrupa’ya yönelik sığınmacı akınını önlemek için ihtiyacı vardı. Artık bu, geçersiz olacak. Ukraynalı sığınmacılara yönelik olumlu tutumun çifte standart ya da ikiyüzlülük olarak değerlendirilmesi gerektiğini de bu vesileyle not edelim.

 

Bu savaşın kazananı gerçekte Çin. Küresel Batı’nın yaptırımlarıyla ileride oldukça zorlanacak Rusya, Çin’e iyice muhtaç olacak. Bu süreç zaten daha önce öngörülüyordu. Kırım Krizi’nden sonra hızlı bir yakınlaşma söz konusuydu. Bu yakınlaşma daha da ivme kazanacak. Çin’in büyük bir altyapı projesi var: Kuşak ve Yol İnisiyatifi. Bu projenin önemli bir ayağı Orta Asya’dan geçiyor. Rusya bunun için Çin’e daha çok destek verecektir. Ayrıca Çin’in Kuzey Kutbu’ndaki projelerine daha az eleştirel bakacaktır. Gelelim krizin politik psikolojisine…

 

Krizin Politik Psikolojisi

 

Bir kere, sanılanın tersine, bütün uluslararası ilişkiler modelleri politik psikolojiktir; en ‘saf’ olanlarında bile psikolojik varsayımlar bulunur. Örneğin, gerçekçi modelin altyapısında bencil devletler vardır. Ancak, bu, indirgemeci olmayı gerektirmez.

 

Son dönemlerde, uluslararası ilişkilerde duyguların önemi öne çıkıyor. Gerçekte, ‘duygusuz’ bir ‘ilişki’ söz konusu değil. Şöyle ki, Rusya, NATO’nun genişlemesinden korkuyor ve kaygılanıyor; Ukrayna (işgal öncesinde) Rusya’nın saldırısından korkuyor ve kaygı duyuyor. Ukrayna, tehdidi hafif alıp Rusya’yı kışkırtmaya devam ediyor. Rusya ise, Ukrayna tehdidini fazla ciddiye almışa benziyor. Kısacası, karşılıklı korkular ve kaygılar söz konusu.

 

Bir diğer öğe de güven. Uluslararası ilişkiler arenasında, statükocu ve revizyonist güçler var. Statükocu güçler, var olan düzenin korunması yanlısı. Revizyonist güçler ise var olan sınırlardan rahatsız olan, genişleme isteyen güçler. Bunların başında Rusya ve Çin geliyor. Rusya ve Çin’in statükocu olmadığı net; sınır anlaşmazlıkları var. Buna Ukrayna işgali tuz biber ekti. Bu açıdan, Rusya ve Çin güvenilmez ülkeler olarak görülüyor. Çin’in yarın öbür gün Tayvan’ı askeri yollardan topraklarına katma olasılığı, Ukrayna Krizi’nden sonra daha da güçleniyor.

 

Gerçekçi Yaklaşım ve Politik Psikoloji

 

Uluslararası ilişkilere politik psikolojik bir bakış, alanda baskın olan gerçekçi yaklaşımdan çeşitli noktalarda ayrılıyor (bkz. Ripley, 1993):

Birincisi, gerçekçi yaklaşıma göre, temel oyuncular devletler; politik psikolojiye göre, devletler adına karar veren seçkinler (karar vericiler). Böyle bakınca, bu seçkinlerin kolektif psikolojisini inceleyebiliyoruz. Örneğin, ABD’nin Küba’da ve Vietnam’daki yenilgisini grupdüşün etkisiyle açıklayabiliyoruz. Grupdüşün, gruplar içindeki dinamiklerin yalıtılmışlık için yanlış kararlara gitmesine karşılık geliyor. Aynı biçimde, tam tersi, başkanlık sistemlerindeki bireysel kararları da değerlendirebiliyoruz. Ukrayna Krizi’nde, işgalin uzun yıllar, seçkinler tarafından düşünüldüğü, bir ilk olmadığı, Gürcistan ve Kırım’dan sonra masaya konulduğu anlaşılıyor.

 

İkincisi, gerçekçi kurama göre, devletler, kendi çıkarlarını rasyonel bir biçimde korur. Politik psikoloji ise, dış politika seçkinlerinin durumun kendi tanımlarına göre hareket ettiğini ileri sürer. Bu ne demektir? Dış politika rasyonel olmayabilir. Ukrayna işgali, nesnel standartlarda rasyonel değildir. Yaptırımlar Rusya’ya büyük zarar verecek. Ancak Rusya’nın kendisi açısından saldırının bir mantığı var.

 

Üçüncüsü, gerçekçi kurama göre, dış politika, çatışmalı bir dünyada bir güvenlik meselesidir. Politik psikolojiye göre ise, dış politika, bir sürekli sorun çözme sürecidir. Güvenlik her zaman ön planda değildir. Seçkinler sürekli sorun çözmekle yükümlüdür. Ukrayna Krizi de, uzun süre güvenlik değil bir etnik sorun (Ukrayna’daki Rus etnik azınlık) görüldü.

 

Dördüncüsü, gerçekçi kurama göre, her şeyin temeli iktidardır. Politik psikolojiye göre ise, bilişimdir. Taraflar, birbirleri hakkındaki bilgilerle harekete geçerler. Bir çatışmada, çok geçmeden birer ulusal, bir de uluslararası kamuoyu oluşur. Bugün bilişim, yanlış bilişim ve yalan bilişim gibi kavramlar öne çıkıyor. Yalan haberlerle Rusya tarafı itibarsızlaştırılmaya çalışılıyor. Aynısı, Rus medyasında Ukrayna hakkında görülüyor.

 

Beşincisi, gerçekçi kurama göre, politikalar, grupdüşün gibi hataları engellemek için var. Politik psikolojiye göre ise, bireysel karar vermedeki hataları, kalıpyargıları, önyargıları vb. önlemek için var. İkisinin de doğru olduğunu söyleyebiliriz. Ukrayna’nın Rus tehdidini hafife alması, işgale yol açtı. Bireysel düzeydeki hataları ise saptaması, gizlilik nedeniyle, oldukça zor.   

 

Bunların dışında, oyun kuramı iyi bir aday; fakat tarafların yorumlarını gözden kaçırdığı için yetersiz. Prospekt kuramı gibi kuramlar ise, gerçek yaşamda riskler sayısallaştırılamadığı için eksik. Bir de iki tarafın liderlik özellikleri incelenebilir.

 

Sonuç olarak, politik psikolojinin Ukrayna tartışmalarına katacakları var. Genel bir resim çizmeye çalıştık. Daha ayrıntılı çalışmalar gerekiyor.

 

 

 

 

İlgilisine Kaynak

 

Ripley, B. (1993). Psychology, foreign policy, and international relations theory. Political Psychology, 403-416.