SEYİDİMİN ŞARKISI: BİR XII. YÜZYIL DESTANI - Çeviri: Ulaş Başar Gezgin

SEYİDİMİN ŞARKISI: BİR XII. YÜZYIL DESTANI

            Seyidimin Şarkısı: Önbilgi

            Seyit'in Sürgünlüğü

            Seyit'in Duası

            Himena ve Kızları Sürgünün Huzuruna Varır

            Vedalaşma

            Köyde Şafak Sökümü

            Ailenin Valensya'ya Varışı

SEYİDİMİN ŞARKISI:

BİR XII. YÜZYIL DESTANI

Seyidimin^[1] Şarkısı: Önbilgi

            Mozarabik şarkılar, Kastilya dilinde değil, yarımadanın güneyinde, Mağribi egemenliği altındaki Hıristiyanlarca konuşulan bir İspanyol ağzında yazılıydı. Kastilya dilinde ilk yazınsal çalışma, yazarı bilinmeyen, Seyidimin Şarkısı'dır. Bu ilk yapıt, Kastilyalı ortaçağ yazınına niteliğini verir göründü. İspanya'da, en önemli şiirsel üretim, üç yüzyıl boyunca, çeşitli biçimlerinde anlatısal şiirdir, ve bu kalıt, tüm İspanyol yazınına etkisini bırakmıştır. İlk şairler, yorum yapmaz, soru sormaz, ülküselleştirmez, yalnızca, onlara en yakın olan tarihsel gerçeklikleri anlatırlar. Konuları, ortaçağ şiirinin büyük bölümünde de olduğu gibi, tarihsel başarılardan alınmadır. İspanya'da olduğu gibi heryerde de, ortaçağ şiiri, kahramansı bir şiirdir. Ama İspanyol kahramansı şiirinde, özünde ayırtedici olan, tarihle uyuşmasıdır. İspanya'nın ulusal kahramanı, Rodrigo Diaz de Vivar,^[2] Seyit, etiyle kemiğiyle vardır, ki yaptıkları, görece tarihsel pekinlikle, biliniyor. Gerçek bir insanın varlığı üzerine kurulan şiir, sanki, bir şiirsel yaşamöyküsüdür. Kurgu ya da destanın diğer kahramanlarıyla benzemez olarak, Seyit'in, kılıcını adayacağı, düşündüğü bir hanım yoktur. Evlidir ve iki kızı vardır. Bir bağlı savaşçı öbeği, kahramansı işlerinde, O'na hizmet eder. Şiir, büyük kısmında, Kastilyalı kahramanın yaşamını aktarır. Seyit, düşmanlarının iftirası ve bühtanının bir sonucu olarak, Kral tarafından sürgüne gönderildi. Şiir, savaşçının, evinden, Vivar'dan, bir avuç adamla ayrılması ve Burgos'a doğru yola çıkmasıyla başlar.

            Şiirsellik ve gerçeklik; izleği, çağı ve girişimi açısından ilkel, ama, ölümsüz ve onikinci yüzyılın Kastilya dilinde olduğundan, bugünkü İspanyolca gibi şimdiye ait olan şiirin, değeridir.

Pedro Salinas

  

...

Seyit'in Sürgünlüğü

...

Gözlerinden boşanarak gözyaşları ne şiddetle,

çevirdi başını ve şöyle yokladı bi'.

Gördü açık kapıyı ve kırılmış kilidi,

ve tahtayı tutmayan, o paslı çivileri,

ve şahinsiz ve atmacasız, tüy değiştiren.

İç çekti Seyidim, öyle büyük bir keder var onda.

İyice anlattı Seyidim ve ihtiyatla:

"şükürler olsun ulu babaya, yücesin sen!

"Hain düşmanlarım yaptı bunu bana".

Orada davrandılar yulara, gevşettiler dizginleri.

Vivar çıkışında, o kuzgun vardı sağ ellerinde,

ve Burgos'a girerken, sol ellerindeydi.

Omuz silkti Seyidim ve başını salladı:

"İyi haber, Alvar Fanyez, sürgünüz ülkemizden!

"ama büyük onurla döneceğiz Kastilya'ya." 

Seyidim Roy Diaz, girdi Burgos'a,

altmış sancak eşliğinde;

çıktılar görmek için, kadınlar ve erkekler,

Burgoslu erkekler, kadınlar, pencerelerdeydiler,

gözyaşına boğularak, ne büyüdü o keder.

Bir fikir var idi hepsinin ağızında:

"Tanrım, ne iyi efendi, iyi bir beyi de var!"

Heveslilerdi karşılamaya onu, ama cesaret edemedi kimse, bir şey yapmaya

Don Alfonso korkusundan, öfkesinden Kral'ın.

Akşam olmadan daha, fermanı geldi Burgos'a,

büyük bir dikkatle getirdiler onu ve mühürlenmişti iyice:

evine almasın kimse, Seyidim Roy Diaz'ı,

kim alırsa evine, bilin, başı belada

herşeyini yitirecek, gözlerini yüzündeki,

gerisini de, ruhunu da, ve bir de bedenini.

Büyük acı çektiler, ah, o Hıristiyanlar;

belli etmediler ona, birazcık olsun bile.

Terketti mekanını, Seyidim, Kampeador

ama vardığında kapıya, kilitlediler onu,

Alfonso korkusundan yaptı onlar bu işi;

ve zorlamadı kapıyı Seyit, ne kötü ne de iyi

çağırdı adamlarını yüksek sesle, Seyidim.

ses gelmedi içer'den, bir sescik, yanıt diye.

Vardı kapıya Seyit, hızla ilerleyerek

Çekti ayağını üzengiden, vurdu bir kez kapıya

Açılmadı o kapı, ki'tlenmişti iyice.

Dokuz yaşında bir kız, söz söyledi sonunda:

"Bağlamışsın Kampeador, kılıcını, kayışına!

"Buyurmuş bulundu Kral, ferman geldi dün gece,

"özenle getirdiler onu, özenle mühürlenmişti.

"Açmaz kapı kimse sana, selam vermez sana kimse;

"yitirmek var bize yoksa, toprağı ve evleri,

"ve üstelik, bu da yetmez, bir de gözlerimizi.

"Bu perişanlığımızla, yararımız olmaz sana;

"ama seninle olsun Tanrı, derin ızdırabında."

Böyle dedi kızcağız ve döndü o, evine.

Seyit şimdi anladı ki, Kral, değil ondan yana.

...

Seyit'in Duası

...

Bu sözleri söylediler, o çadır toplanmıştı.

Seyidim ve eşlikçileri, sürdüler atlarını.

Atın, Seyit, başını, Meryem Ana'ya çevirdi,

Haç çıkardı sağ eliyle, Seyit ki şöyle söyledi:

"Şükürler olsun sana Tanrı, yerin ve göğün hakimi;

"Sağlığımdan yana ol sen, Meryem, ey şanlı azize!

"Terkediyorum Kastilya'yı, arıyorum Kral'ı kinle;

"Bilmem ne zaman yeniden geleceğim bilmem ki.

"Yandaşlığın bana olsun, ey sen Şanlı, sürgünümde

"Yardım et, imdada yetiş, gece gündüz, gündüz gece!

Yardım edersen ve yazgı, durursa benden yana

"Güzel bağışlar, adaklar gönderirim sunağına;

"Mesler okurum sana, mesler sana binlerce."

...

Himena ve Kızları Sürgünün Huzuruna Varır

...

Ve işte Himena hanım, varmakta iki kızla;

Bekler nedimeleri, her bir kızın ardında.

Diz çöktü o, Kampeador huzurunda.

Yaş akarak gözünden, öpmek istedi elini:

"Lütuf, Kampeador, vakti iyi tutturdun!

"İftiralar yüzünden, toprağından kovuldun.

"Lütuf ey Seyit, ki sakalı zarifçe!

"ben ve kızların senin, diz çökmüşüz önünde:

"Gün görmüş değiller pek, çocuklar henüz daha,

"nedimeler, bunlar da; hizmet etmek için bana

"şimdi görüyorum ki, gitmen gerekli senin.

"bir meram eyle bize, Meryem'in aşkı için!"

Uzattı ellerini, soylu sakal, uzattı,

ve Seyit, kızlarını, kollarında kaldırdı,

bastırdı yüreğine, çok büyük idi aşkı.

Gözyaşları dökülür, iç çekerken güçlüce:

“Ah, Himena Hanımım, karım benim, zarifçe,

"ruhum gibisin ruhum, öyle severim seni.

"Gördüğün gibi senin, ayrılmak var yaşamda,

"ben gidiyorum ve siz, kalın bur'da ardımda.

“O'na emanet olun, Tanrı'ya ve Meryem'e,

“evereyim kızlarımı, sonra, kendi, ellerimle,

"kalır biraz talihim, birkaç günüm ömrümde,

"bırak hizmet edeyim, bir kez daha sana ben!"

...

Vedalaşma

...

Dua da bitti şimdi, tamamlandı o mes de,

çıktılar kiliseden, binmeye atlarına.

sarıldılar öylece, Himena Hanım, Seyit'le;

öptü Himena hanım, Seyit'in ellerini,

gözde yaş, bilemedi, şimdi edeceğini.

Ve döndü kızlarına, baktı o onlara bi':

"emanet ettim sizi, Tanrı'ya, Kutsal Ruh'a;

Tanrı bilir ne zaman, görüşmek mümkün yine."

Gözünde yaş, çekmemişti, böyle acı daha önce,

Tırnaktan ayrılır ya et, ayrıldılar aynen öyle.

Atına atladı Seyit, yanında beyleriyle,

Bekler iken onları, çevirdi başını bi',

Minaya Albar Fanyez, bir çeşniyle dedi ki:

“Ner'den bu yiğitliğin? İyi günde doğdun sen:

"yolumuza bakalım biz; boş durmak, yaptığımız:

"Yetti bunca acılar, dönelim neşe ile;

"Yanımızda olacaktır, bize dün ruh üfleyen."

...

Köyde Şafak Sökümü

...

Söküyor şimdi şafak, sabah geliyor şimdi,

yükseliyor güneş, Tanrım, parlıyor ne şirince!

Giyinik kuşanıktı Kastehon'da hepisi,

açtılar tüm kapıları, fırlayarak dışar'dan,

görmeye çiftliklerini, tarlaların hepsini.

açık kaldı o kapılar, çıkmıştı artık hepsi

Az insan kaldı geriye, Kastehon'da o zaman.

...

Ailenin Valensya'ya Varışı

...

İndi attan Seyidim, bütün işler bitince,

seğirtti, karısı için, seğirtti, kızları için;

ayağına kapandı, Donya Himena, görünce:

"Lütuf bu, Kampeador, zamanında yetiştin!

"Kurtardın beni dertten, boğazıma dek gelen;

"bak bi' bana şöyle bey, kızlarına bak bi' de,

"Tanrı'nın yardımıyla, soylular onlar böyle."

Sarıldı o sıkıca, kızlara, karısına,

öyle mesut oldular ki gözlerinden yaşlar aktı.

Mızrakladı askerleri, Kral'ın adamlarını 

Duydular ne denildi, kılıç kuşanmış olanlar:

"ah be benim Himena'm, aziz karım, şerefli,

"ve kızlarım, kalbimde, ruhumda yaşayanlar,

"benimle gelin hadi, Valensya'ya hem şimdi,

evimize, sizin için, geri aldığım, bileğimle."

Anne ve kızları, öptüler ellerini.

Büyük şeref vererek, girdiler onlar şehre.

Ve Seyidim Onlarla, istihkama seğirtti,

ve çıkardı onları, or'da en yüksek yere.

Her yere baktılar bi', o soylu gözleriyle,

şöyle göz gezdirdiler, uzanır şehir nasıl,

ve bir başka taraftan, gördü onlar denizi,

kocaman çayırları, kocaman ve ekili,

adil pay edilmişti, bundan öte, gerisi;

şükran duyup Tanrı'ya, açtılar ellerini,

bu kazanç, bu baht için, kocaman ve de iyi.

---

[1] İspanyolca'da "El Cid" olarak bilinir. Bu adın, Araplar tarafından verildiği ve Arapça'da "Peygamber soyundan" anlamında ve ayrıca bununla ilişkili olarak hayranlık duyulan, övgüye değer bir kişilik anlamında "Seyit" sözcüğünden geldiği sanılıyor. Bir diğer ilgili anlamı da ‘efendi’. Bunun için, metni Türkçeleştirirken, "Seyit" sözcüğünü kullanmayı uygun gördük. -ç.n.

[2] Rodrigo Diaz de Vivar (Vivarlı Rodrigo Diaz), 1030 civarında doğdu ve 1099'da öldü. Seyidimin Şarkısı, XII. yüzyılda yazıldı. Elyazmasının ilk sayfası, eksik. Bu eksiklik, Yirmi Kral'ın Günlemi'nden (Cronica de Veinte Reyes) karşılanmıştır: "Kral Alfonso, Seyit'i, Seviya'nın Mağribi Kralı'ndan vergi toplamaya gönderdi. Bu Kral'a, Kastilya Kontu Garcia Ordóñez tarafından saldırılır. Seyit, Kastilya Kralı'nın bağlı beyini koruyarak, Kabra'da, Garcia Ordóñez'i yener ve O'nu, kötü bir şekilde tutsak eder. Seyit, vergi parasıyla Kastilya'ya döner, ama düşmanları, Kral'a, O'na karşı hüküm verdirirler ve sürülür." Bizim seçmemiz burada başlıyor, ki bu, parçası eksik şiirin de başıdır. -Turnbull ve Salinas. 

Kaynak: Gezgin, U.B. (2017). XII. Yüzyıldan XX. Yüzyıla İspanyol Şiiri Antolojisi - Derleyen ve İspanyolca’dan Çeviren: Ulaş Başar Gezgin [Anthology of Spanish Poetry from XII. cc. to XX. cc. – Comp. and trans. Ulas Basar Gezgin]

İSPANYOL ŞİİRİ ANTOLOJİSİ DERLEYEN VE İSPANYOLCA’DAN ÇEVİREN: ULAŞ BAŞAR GEZGİN İSPANYA’DAN ŞİİRLER: 12. YÜZYILDAN 20. YÜZYILA 20. YÜZYIL Juan Ramon Jiménez (1881-1958)             Sevi             Son Yolculuk             Şimşek Altında Çiçekler             Anlık Dönüş             Arife             Benim Olanların En İyisi             Bir Kar Tanesi Üzerine (bir güneş ve sonsuzluk arasında)             Denizler             Düş Yüklü Gece Duası             Kimse Yoktu             Mesut Varlık             Sarı Bahar             Sen, Işık             Antonio Machado (1875-1939)             Çıplaktır Toprak             Don Fransisko Hiner De Los Rios’a             Düşlerde Belki Eli             Eşiğinden Bir Düş’ün             Geçiveren Zara İlişkin Narin Bir Söylenti             Hose Marya Palasyo’ya             İberyalı Tanrı             Öyle Sevilen O Ev             Onikiyi Vuruyordu Saat…             Sorya Kırları III             Sorya Kırları IV             Sorya Kırları VII             Söküp Aldın, Tanrım, Benden             Şafak Söküşü Güzün Miguel de Unamuno (1864-1936)             Velazkez’in İsası             Ek Kendini             Gredos’ta             Güzellik             Kastilya             Salamanka             Uyu, Ruhum Benim Federico Garcia Lorca (1899-1936)             İgnasyo Sançez Mehyas için Ağıt             İspanyol Sivil Muhafızı Baladı             Uyurgezer Romans             Atlı Türküsü Rafael Alberti (1902-1999)             Ölürse Sesim Toprakta Luis Cernuda (1902-1963)             Arp 19. YÜZYIL  Jose de Espronceda (1808-1842)             Korsan Şarkısı             Teresa’ya             Kazak Şarkısı             Güneş Gustavo Adolfo Bécquer (1806-1870)             Uyaklar LII 18. YÜZYIL Juan Melendez Valdes (1754-1817)             Gereksiz Kaçış 17. YÜZYIL Calderon de la Barca (1608-1681)             Düştür Yaşam             Ölüm Konuşuyor             Sone (I)             Sone (II)             Haç             Ahlaki Mektup Francisco de Quevedo (1580-1645)             Sone (I)             Sone (II)             Güftecik (Para Efendi)             Yıkıntılara Gömülmüş Roma’ya             Miraçta 16. YÜZYIL             Garciloso de la Vega (1503-1536)             Sone (I)             Sone (II)             Sone (III)             Sone (IV)             Sone (V)             Şarkı Lope de Vega (1562-1635)             Ninni             Yonca             Sone (I)             Sone (II)             Sone (III)             Sone (IV)             Bugün Gemisi Zevkin San Juan de la Cruz (1542-1591)             Alevi Yaşayan Aşkın             Pınar             Kara Gecesi Ruhun Fernando de Herrera (1534-1597)             Sone (I)             Sone (II) (Helves Kontesi'nin ölümü üzerine)             Sone (III) Luis de Gongora (1561-1627)             Güftecik             Boşuna Gül Fry Luis de Leon (1528-1591)             Miraçta 15. YÜZYIL Gil Vicente (y. 1465-1536)             Güfte             Gül Açmakta O Bostanda             Gülistan’dan Geliyorum Anne             Romans  14. YÜZYIL Hita Başpapazı Juan Ruiz (yk. 1283-yk. 1350)             Küçük Hanımların Meziyetleri Üstüne SEYİDİMİN ŞARKISI: BİR XII. YÜZYIL DESTANI             Seyidimin Şarkısı: Önbilgi             Seyit'in Sürgünlüğü             Seyit'in Duası             Himena ve Kızları Sürgünün Huzuruna Varır             Vedalaşma             Köyde Şafak Sökümü             Ailenin Valensya'ya Varışı GELENEKSEL İSPANYOL TÜRKÜLERİ             Çarmıh’a Gerilmiş İsa’ya             Kral Don Sanço             Mahpusun Romansı             Üç Mağripli             Ne Diye Öptü Beni Perico?             Kavaklardan Geliyorum Anne             Şafak Sökende Gel             Çiçek Bahçesi İçinde             Anacığım                     Aysın Sen             Esmerim             Aşık Balıkçıl             Uyuyamıyorum             Hepsi Uyuyo’             Girer Mayıs Çıkar Nisan             Elele İki Aşık             Öldürdüler Geceleyin Atlıyı             Mozarabik Şarkılar             Yitik Krallık             Serin Pınarlı ve Aşklı Romans             Montesinos ve Durardante             Alda Hanım’ın Romansı             Mudarra ve Rodrigo             Ölümden Güçlü Aşk             Kont Arnaldos             Abenamar ve Kral Don Huan Romansı             Elhamra’nın Yitirilişi             Kutsanışı Aşkın             Güftecik             Hırçın Sevi             İspanya’nın Kadırgacıkları             Kestiren Kızçocuğu             Mesut Tormes