Asya-Pasifik’te Bu Hafta (131): Asya Ekin Dörtlüsünün Dokunulamaz Kalıtları

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (131): Asya Ekin Dörtlüsünün Dokunulamaz Kalıtları

Ulaş Başar Gezgin

UNESCO, bir ‘Dokunulamaz Kalıt (Miras) Dizelgesi’ hazırlıyor son yıllarda. Bunun gerekçesi, ekinsel ve sanatsal öğelerin küreselleşme çağında yitip gitmesini önlemek. ‘Dokunulamaz’la demek istenen, bu kalıtların, yapılar gibi elle tutulur olmamaları; şarkı, gelenek, şenlik, oyun, dokuma vb. olmaları. Türkiye’den bu döküme girenler, Karagöz, aşıklık geleneği, Nevruz/Newroz, Meddah ve Mevlevi gösterisi. Dizelgede ABD’nin olmaması anlamlı. ABD dışındaki ülkelerdeki geleneklerin korunması, Amerika’daki yerli halkların geleneklerinin korunmasından daha önemli görünüyor belki de. ABD’deki soykırıma karşın yine varkalan yine sağkalan yerli yaşantısının dünyanın dokunulamaz kalıtlarına girmeyeceğini ileri sürmek, ayrımcılık sayılmalı. Asya’ya dönersek, koca anakara, bu dökümdeki zengin katkısıyla dikkat çekiyor. Asya’nın dört ülkesi, dünya ekini için önemli çekim özekleri. Bunlar, Çin, Japonya, Hindistan ve Güney Kore.

Çin, 29 kalıtla, dünyada, bu döküme en çok katkı veren ülke. Sichuan’da keçi kurban edilen Qiang yılbaşı kutlamaları; Li azınlığının dokumacılık kılgısı (teknik); Fujian ve Zhejiang’daki tahta kemer (giysi değil yapı anlamında) yapımı; Çin’in genelinde hâlâ yaşamakta olan geleneksel kağıt baskısı kılgıları; Çin güzelyazımı (hüsnühat, kaligrafi); geleneksel kağıt kesim sanatı; geleneksel tahta süsleme sanatı; Çin Korelileri’nin geleneksel dansları; Tibetlilere, Moğollara ve Tu azınlığına ortak olan Gesar gösterileri ve anlatıları (bunlar, eskil dönemden kalma bir kahramanın öyküleri); Dong azınlığının dev bir koro olarak söylediği şarkılar (Dong dilinde, “müzik ruhun gıdasıdır” sözüne karşılık gelen “pirinç bedeni besler, müzik ruhu besler” diye bir söz var); 9 azınlığa ortak olan Hua’er şarkıları; Çin Kırgızlarının ve tüm dünya Kırgızlarının baş destanı Manas; Çin Moğollarının gırtlak şarkıları (khoomei); Minnanlıların Müzik Tanrısı için düzenledikleri Nanyin adlı gösterileri; Budacı rahiplerin doğal boyalarla yaptıkları resimler, yonutlar ve süslemeler (regong); ipek işçiliği, dokumacılığı ve İpekböceği Tanrıçası için yapılan törenler; ay takviminin beşinci ayının beşinci gününde Yangtze Irmağı’nda gerçekleştirilen, ejderha başlı gemilerle yapılan yarışmalar; Meizhou Adası’nda yaşamış olduğuna inanılan Deniz Tanrıçası Mazu için yapılan törenler; geleneksel mühür baskı sanatı; kabartmalı kumaş dokuma sanatı; çini ocağı yakma kılgısı; Xuan ağaç kabuğundan kağıt yapma sanatı; Tibet operası; Xi’an Üflemeli ve Vurmalı Çalgılar Topluluğu; şaolin kungfusu karşılaşmalarının –Amerikan güreşinin tersine- gerçekten sergilendiği Yueju operası (sanatsal kızaklamayla (artistik patinaj) birlikte, sanatla sporu biraraya getirmenin ilginç bir yolu); Kun Qu operası; Çin küçük kanunu gujinle çalınan şarkılar; güreş, okçuluk ve at yarışı şenliklerinde çalınan Moğol uzun şarkıları (urtiin duu) ve Sincan/ Doğu Türkistan’dan Uygur Makamları (müzik ve dans), Çin’in dokunulamaz kalıtları arasında.

Japonya’dan girenler, Shimane’deki geleneksel kağıt yapımı (Sekishu-Banshi); geleneksel Ainu (Utari) dansları; Kyoto Gion Şenliği’ndeki törenler; kabuki tiyatrosu; kukla tiyatrosu (Ningyo Johruri Bunraku); noh ve kyogeni içeren Nogaku tiyatrosu; Kuzey Japonya’daki Akiu no Taue Odori şenliği; Kanagawa’daki yılbaşı şenliği olan Chakkirako; Nara’daki müziksiz samuray dansı/tiyatrosu (Daimokutate); Kuzey Japonya’dan yılbaşı şenliği (Dainichido Bugaku); Japonya’nın en eski gösteri sanatı olan Gagaku; bir yüzlüklü (maskeli) dans gösterisi olan Hayachine Kagura; Hitachi kentinde kiraz şenliği için düzenlenen, kukla gösterili tören geçidi (Hitachi Furyumono); Shimo-Koshiki Adası’nda Yılbaşı’nın öngününde konuk göksel varlıklar için düzenlenen bir şenlik olan Koshikijima no Toshidon; rami bitkisinden kumaş yapımı (Ojiya-chijimi, Echigo-jofu) ve Honşu Adası’nda iki yılda bir yapılan tarım şenliği (bu şenlikte, konuk göksel varlık gerçekten eve gelmiş de görünmezmiş gibi yapılıyor). 

Hindistan’dan dizelgeye girenler, Kerala’nın en az 2 bin yıllık Sanskrit tiyatrosu geleneği Kutiyattam (bu tiyatroda, tek bir oyun 40 gün sürebiliyor!); Kuzey Hindistan’ın Ramman Şenliği; izleyicilerin katılımına da olanak veren, 1 ay kadar sürebilecek ünlü Ramayana gösterileri (Ramlila) ve 3,500 yıllık geçmişi olan Veda zikir geleneği. Hindistan’ın daha çok zenginliği var gerçekte. Hindistan, hâlâ yeterince keşfedilmiş değil.

Güney Kore ise, Seul’da Jongmyo Ölü Tapınağı’nda Joseon Kralları için düzenlenen törenler; davul eşliğinde doğaçlama bir öykü anlatma geleneği olan ve 8 saate dek sürebilecek Pansori (ki bu, Kore’nin Şamancı geçmişinden bir kalıntı); Gangneung Kenti’nde her yıl düzenlenen Gangneung Danoje Şenliği; Buda’nın Lotus Sutra’yı yazışını temsil eden Yeongsanjae Şenliği; Jeju Adası’nda şamanların Yel Tanrıçası için gerçekleştirdiği törenler (Jeju Chilmeoridang Yeongdeunggut); henüz evlenmemiş köylü kızların dans ettiği Ganggangsullae şenliği ve kötü şansı kovmak için düzenlenen saray dansı Cheoyongmu ile bu döküme katılıyor.

Kalkınma ile yitip gidenlere karşın, Asya, yine de, geçmişini yaşamayı sürdürüyor.

Kaynak: Gezgin, U.B. (2011). Asya-Pasifik Hattı’nda: Seçme Yazılar [On  the  Asia-Pacific Frontier: Selected Writings]. Ho Çi Min Kenti, Vietnam, 2011.

ASYA-PASİFİK HATTI’NDA: SEÇME YAZILAR[1] Ulaş Başar Gezgin Son Güncelleme: 25.10.2011 İçindekiler Asya-Pasifik hattında bir Türk (Özge Ç. Denizci ile söyleşi). Vietnam’ın en büyük adasında, Phu Quoc’ta. Vietnam’ın sürdürülebilir kalkınması. Hindistan gazetelerinde neler yazıyor? Hindistan izlenimleri. Günümüzde Lao (Laos). Lao’nun yakın tarihine kısa bir bakış: Dünyada kişi başına en çok bomba düşen ülke. Laos izlenimleri. Asya kimlikleri. Vaşington Portakalı çürürken... 2010’da Asya-Pasifik’te insansal gelişim. Vietnam’da savaş günleri ve sonrası. Kandahar tutsakları... Asya’nın gökdelenleri. Ho Çi Min Kenti’nde sanat dünyası. Kuzey Kore’den görsel bir demet. Ücretsiz Kölelik mi Ücretli Kölelik mi? Asya’nın ‘en’leri. Asya’da yaşam pahalılığı. Bir ortak bölen olarak Soğuk Savaş... Kızıl bir Siyam (Tayland) için... Kore gelenekleri. Yükselen bir küresel güç: Güney Kore. Asya’da dev kentleşme. Doğu Asya’da sansür. Kent ve altyapı. ‘Bayat’ bir kuram: Yoksulluk... Bir Güney Kore çizgi kitabı ve eleştirisi. Manila izlenimleri. Toplumsalcı alsatçılık: “Biz ortak, biz pazar”. İklim değişikliği ve rantsal dönüşümcüler kıskacında Asya kentleri...  Asya ekin dörtlüsünün dokunulamaz kalıtları. Ho Çi Min Kenti’ne kala(maya)nlar. Başka bir dünya, başka bir kent... Vietnam’da kentsel/ ‘rantsal dönüşüm’. Neydik, Ne Olduk… Japonya’ya Celali gerek... Duraklama Devri’ndeki Japonya... “Japon yapıyor abi”... Tokyo ve Seul sokaklarından izlenimler... Japonya izlenimleri: Osaka, Kyoto, Hiroşima, Kobe. Japonya’da toplu taşıma ve ulaşım. (Çöp)Sanat ve kent...  Auroville (Tankent) üstüne...  Vietnam’da ve Japonya’da kadın olmak. Yasukuni: Ölüler üstüne kurulu tarih... Japonya’da budunsal (etnik) ayrımcılık. Japonya’nın mafyası: Yakuza. Güneydoğu Asya’nın akıl hocalarına... 1998’de Endonezya. 40 yıllık suskunluk ve Gencer-Gencer. Pasifik’te bir gezinti... Fiji’de darbe, karşı-darbe ve  (karşı-) darbe karşıtlığı... Asya-Pasifik orduları. Uygur/Çin Sorunu Üzerine... Doğu Timor: Yeni bir ülke doğarken... Endonezya’da daha çok bomba patlayacak. Batı Papua: Endonezya’nın ‘Güneydoğusu’.  Yarım Yüzyıl Sonra ‘Bağlantısızlar’. Endonezya Seçimleri. Endonez-Malez Gerginliği. Seçimlerden hemen önce Endonezya gündemi. Hindistan seçimleri. Çin’de yüksek eğitimin sorunları. Vietnam’da eğitim sorunları. Vietnam’da çevre kirliliği. Hindistan’da ve Çin’de bilişim... “Yazar, ne yazar (,) ne yazamaz (?)” Melbourne izlenimleri. Halktan yana tarih... Doktorun ölümü... Çekik gözler, düz gözler... Asya takvimleri ve dinlenceleri Yunan (Makedon)-Hint etkileşimi. Asya dilleri ve Asya Birliği. Asya’nın Yeni Çağ dinleri. Asya’nın ‘çağdaş’ boşinançları. Sıcak ülke Keşmir... Elde kafatasıyla yeni bir tarih yazmak...  “Komünistler Hindistan’a!” Kardeş sofrası. Öğretmenler günü ve öğretmen olmak. Japon sömürgeciliği ve ulusalcılığın yükselişi. Dünden bugüne Hindistan. Endonezya ve tarihyazımı. Çin’in birlik ve beraberliği. Dünden bugüne Moğolistan. Asya’nın geleceği. Maldivler’de yeni bir yüz... Amartya Sen ve Asya değerleri. Asya’da kadın olmak. Darbeler ülkesi Bangladeş. Asya partileri. Asya partileri. Sermayeci ‘psikoloji’, ‘hasta’ Japonlara karşı. Or’da, bir halk var uzakta! ‘Amerika Birleşik Sosyalist Devletleri’. Hint felsefesinin aykırıları: Caincilik ve Budacılık. Vietnam’da müzecilik. Amerikancı ‘psikoloji’ Asyalı ‘böcek’lere karşı. İneklere yüklenen küresel ısınma. ‘Hannah Hanoi’: Amerikan ordusunun korkulu düşü. Nasıl bir kent?  (Eski) katil Enver Şeyh ve düşünceleri. Büyüme fetişçiliğine karşı. Asyalı öğrencilerde yaratıcı düşünme. Asyalı öğrencilerde eleştirel düşünme. Türkiye yenilmeli! Çin’de komünizm doğdu mu? Pasifik bayrakları. Asya bayrakları. Asya-Pasifik’te savaş ve barış. Yıldızlarını sökmüş general: Vo Giap. Vietnam’da azınlık siyasaları ve Hmonglar. Asya’da akademik dünya. Asya gazeteciliği.  “Bu nasıl dünya, kaybedene sordun mu?” Vietnam’da eğitim ve toplum. Sayılarla Asya ve Çin. Asya ve rüşvet. Aceh: tsunamiyle gelen barış... Papua-Yeni Gine ve Begonvil: Sömürülenin sömürmesi. Dünden bugüne Filipinler... (Hindistan, Gandhi sayesinde değil) Gandhi’ye rağmen (bağımsız olmuştur)... Japonya’da ölmek... Uzaklarda bir Yahudi Devleti. Sri Lanka’da Tamil-Sinhal çatışması ve Tamil Kaplanları. Bağımsız (!) Avustralya’da yıl 1975. Asya Birliği’ne doğru (mu?) Hâlâ ‘soğuk savaş’an Malaya... Vietnam’da ‘karanlık turizm’. Doğu Timor: Yeni bir ülke doğarken... Yılbaşı’nın Vietnam’da farklılaşmış anlamı üstüne. Dünden bugüne Endonezya... Paylaşılamayan adalar. Sosyalizm ve ‘milli tarih’. Ha Asya ha Amerika... Yeni yıl ama hangi takvimle?.. Asya-Pasifik’te Bu Yıl: Asya-Pasifik 2007. Asya’da hayat da zaman da hızlı aktı. ABD’nin düşmüş piyonu. Mikro-kredicilik üstüne. Vietnam ve Irak. Asya’da ölmek. Ana-çizgileriyle Vietnam ekonomisi. Asyacılık üstüne. Laiklikleriniz itinayla suistimal edilir. Kore ve bir yanardöner devlet başkanı. Dünden bugüne köhne Burma Sıcak ülke Çin ve sıcak para Renminbi (Halkın Parası). Çin ve Vietnam’da günlük yaşam... Japonya’da boşta-çalışanlar. Meczuplardan devrimci olur mu... Nepal: Kral, Everest’ten daha yüksek değildir elbette! Asya’da İsacılık ve Budacılık: İki fırtına arasında kalmak... Dalai Lama şeriatı ve Budacılık karanlığı. Barışı düşünürken, kapıları çalamayan çocukları duyabilmek... 1973 Nobel Barış Ödülü’nü reddeden Vietnamlı Devrimci ve karşı-orduculuk. Sihanuk: Sosyalist prenslikten karaoke krallığına! Denizlerden, ırmaklardan, dağlardan konuşmalı... “Şu çılgın Vietnamlılar!” Asya basınında Türkiye’deki seçimler ve dahası... Başlarken ne yazmalı?  Kore’den Tayland’a bir yolculuk... Kısrağın kuyruğundan “kısrak başı gibi uzanan memleket”e... Dostumun dostu düşmanım( mı)dır(?) Asya Yüzyılı ve Asya’nın toplumsal sorunları 2009’da Çin. Kim’ler geldi Kim’ler geçti. 10 soruda Kuzey Kore. Vietnam’ın gelin ihracatı artıyor… Kamboçya’da kim yargılanıyor? Vietnam’ın ırmakları Kurbağalıdere’ye dönerken… Güney Kore’de “dayak, cennetten çıkma”. Müzmin hava korsanı. Sumocu ahlakı yerlerde sürünüyor.. Siyam’ın Farang Sadrazamına ilgi artıyor! Vietnam’da ve Ho Çi Min Kenti’nde büyüme. Asya-Pasifik Hattı’nda (Seçme Yazılar)- Ekler Ulaş Başar Gezgin Yabanmersini kokuyor Vietnam günlerdir… Loan, H. (2010). Yabanmersini Çiçeklerinin Lavanta Rengi (çev. U.B.Gezgin). Japonya defterlerinde kalanlar. Japon mucizesi. Ayıran, birleştiren Japon metro durakları. Mektubun. Japon işi. Kalemimi satın aldın prenses. Policy prescriptions based on faulty premises. (To the advisors of South East Asia: A critique of the Harvard paper.) Delusions of an 'Asian century'  (The Asian Century and The Social Problems of Asia). İsmail, T. (2009). Belki ben de bir hırsızım (çev. U.B. Gezgin). Sarjono, A. (2009). Sahte şiir (çev. U.B. Gezgin). Bali’de bitimsiz bir gece. The currents and trends in the Vietnamese education system within the international(ized) context: A comparative perspective. The social consequences of environmental degradation in Vietnam: A country-level and city-level pollution haven analysis. Okyanistan Destanı (I): “Badem gözlüm beni unut”ma uzaklaşan kıyılarda. Bali izlenimleri. Vietnam, aşkın sırrı ve dünya... Vietnam & Asia in flux, 2008: Economy, tourism, corruption, education and ASEAN regional integration in Vietnam and Asia. Darmstadt: H@vuz Publications. Melbourne Mezarlığı’nda. Vietnam’da olsaydı.  ‘Kenar mahalle iti milyoner’ filmi üstüne ya da “bizleri desti izdivaçlara, yalan haberlere, çarkıfeleklere mahkum etmeyin.” Doktor’un ölümü. Kamboçya gezi notları Asya dilleri çevirilerinde 7 sorun. Asya’da kalkınma ve kadın Çin ve Vietnam’da yeni-serbestçilik ve direniş.

---

[1] Bu kitapta yer alan yazıların hemen hemen tümü, yazarın günlük Evrensel Gazetesi’ndeki ‘Asya-Pasifik’te Bu Hafta’ adlı köşesinde yayınlanmıştır.