Asya-Pasifik’te Bu Hafta (58-59): Asyalı Öğrencilerde Eleştirel ve Yaratıcı Düşünme

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (58): Asyalı Öğrencilerde Eleştirel Düşünme

 Ulaş Başar Gezgin

Dünyada genel kanı, Asyalı öğrencilerin eleştirel olmadıkları ve uyarlıklı (itaatkar) oldukları yönünde. Dolayısıyla ilk akla gelen iki soru, bu genel kanının kültür sömürgeciliğinin bir ürünü olup olmadığı ve gerçeklik payının bulunup bulunmadığı...

Araştırmacı Vandermensbrugghe (2004), Avustralya üniversitelerinde okuyan uluslararası ve özellikle Asyalı öğrencilerde eleştirel düşünce üstüne önemli saptama ve değerlendirmelerde bulunuyor.

Öncelikle, sanıldığının tersine, eleştirel düşünmenin tanımı üzerinde bir uzlaşma bulunmuyor. Ancak, yazara göre, eleştirel düşünme tanımlarını, yine de ikiye ayırabiliriz: Eleştirel düşünmeyi mantık kurallarının sorunlara uygulanmasından ibaret olarak görenler (bilişsel tanım); eleştirel düşünmeyi varolan toplumsal düzeni ve kabul edilegelen bilgileri sorgulamak olarak görenler (toplumsal tanım).

Söylemeye gerek bile yok sanırım: Şirketler, eleştirel düşünmeye sahip olanları değil, -beyaz, mavi ya da pembe yakalı olsun olmasın- işgücü niteliklerine sahip olanları işe alıyor. Eleştirel düşünmeye değer veren az sayıdaki şirket ise, elbette, toplumsal değil de bilişsel tanımı yeğliyor. Yoksa toplumsal tanımıyla eleştirel düşünme, patronların korkulu düşüne dönüşür kuşkusuz... “Üniversitelerde eleştirel düşünme yetisi geliştirilsin” diyenlerin çoğu da, eleştirel düşünme kavramından, “kârı nasıl ençoklarım?” sorusuna yanıt vermeyi anlıyor. Zaten bunun için olmasaydı, ticaret vb. dersleri yerine felsefe ve toplumbilim derslerinin zorunlu kılınmasını savunmaları gerekirdi. 1950’lere dek, felsefe, birçok üniversite öğrencisinin zorunlu olarak aldığı bir ders idi. Bilimlerin felsefeden kopup kendi evlerine çıkışları henüz sıcaktı. Bugünse, küreselleşme adı altında, kuramsal açmazlarıyla kâr getirme olanağı kalmamış felsefe dersleri yerine, ticaret yetenekleri vb. türden dersler açılıyor. Gerçekte, eleştirel düşünmenin kendi üniversitelerinin ayırt edici özelliği olduğunu söyleyen birçok ülkenin eleştirel düşünceyle uzaktan yakından ilgisi yok. Bu da, bu yorumların, kültür sömürgeciliğinin bir ürünü olduğu düşüncesini güçlendiriyor.

Vandermensbrugghe (2004)’e göre, Asyalı öğrenci kalıpyargısı (stereotype), 4 temel öğeden oluşuyor: Yetersiz İngilizce, yok-eleştirel (eleştirel olmayan) düşünme biçimi, yüzeysel öğrenme (ezber) ve kopyeciliğin yaygınlığı.

Birincisi, Avustralya’da okuyan Asyalı öğrencilerde gözlemlendiği söylenen yok-eleştirel düşünme biçimi, tümüyle İngilizce yetersizliğinden kaynaklanıyor olabilir. Aslında, Avustralyalı öğrenciyle Avustralya’da okuyan Asyalı öğrenciyi bu biçimde karşılaştırmak yanlış; çünkü Asyalı, anadili dışındaki ikinci bir dilde eğitim görürken; Avustralyalı, kendi anadilinde eğitim görüyor. Tutarlı bir karşılaştırma, anadili dışında bir dilde eğitim gören Avustralyalı ile yapılmalıdır. Dahası, Avustralya’da eğitim gören Asyalı öğrencilerin büyük bir çoğunluğu, varsıl ailelerden gelmektedir. Her sınıftan gelen Avustralyalı öğrenciyle varsıl aileden gelen Asyalı öğrencinin karşılaştırılması yanlıştır; çünkü arada ‘sınıf’gibi yoksayılamayacak kadar önemli bir değişken var. Üçüncüsü, Asyalı öğrenciler, Avustralya’da geçici vizelerle okumaktadırlar ve Avustralya’daki genel kanı, Asyalılar’ın yok-eleştirel olduğu yönünde olduğuna göre, gerçekte öğrenciler, yabancı bir ülkede geçici olarak bulunmanın verdiği kaygıyla, onlara ayrılmış kavramsal boşlukları doldurmaktadırlar. Durum, ABD’li general Phil Sheridan’ın ünlü sözünü de hafif hafif andırmaktadır: “En iyi Kızılderili, ölü Kızılderili’dir”: “En iyi Asyalı, yok-eleştirel Asyalı’dır.”

Bu Asyalı-AB(D)li ayrımlarını daha önceki yazılarda da eleştirdik. Ancak, burada, özel olarak eğitim alanında, şunları da anabiliriz:

Bugün AB(D) ve Avustralya’da çok sayıda Asyalı yaşadığından, AB(D)-Asya ayrımı, yavaş yavaş silinmektedir çünkü aynı nedenle, ‘AB(D)’ kavramı da değişim geçirmektedir. İkincisi, küreselleşme, Asya’daki eğitim kurumlarını da AB(D)’lileştirmektedir. Bununla bağlantılı olarak, birçok AB(D) üniversitesi, Asya’da ek yerleşkeler açmaktadır. Gerçekte, Avustralya’ya okumaya giden Asyalı öğrencilerin ezici bir çoğunluğu, zaten AB(D) türü eğitim veren liselerden, ilköğretim okullarından, hatta anaokullarından çıkıp gelmektedir. Ortada bir ayrım varsa, bu ayrım, Asyalı ile AB(D)li arasında değil, eğitim hakkından yoksun bırakılmış çoğunluk ile sınıfsal konumu dolayısıyla seçkin eğitimi alan bir avuç azınlık arasındadır.

Toplumsal yansıbilim bize şunu söylüyor: Her kalıpyargılama, tümleyeni de kalıpyargılamayı içerir. Asyalı kalıpyargısı, Asyalı olmayanı da kalıpyargılamaya dayanıyor. Dolayısıyla, Asyalı kalıpyargısını çalışmak, AB(D)li kalıpyargısını da çalışmayı gerektirir. AB(D)li’nin olumlu anlamda bireyci olduğu ve eleştirel olduğu söylenilir durur; oysa, bunlar, Aydınlanma’nın

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (59): Asyalı Öğrencilerde Yaratıcı Düşünme

Geçen hafta, Asyalı öğrencilerde eleştirel düşünme konusunu ele aldık; bu hafta kaldığımız yerden sürdürüyoruz; ancak bu kez, Asyalı öğrencilerde yaratıcı düşünme konusuna odaklanıyoruz.

“Asyalılar’da yaratıcılığı nasıl geliştirebiliriz?” türünden çeşitli kitaplar çıkıyor ama bu kitaplar, sermaye düzeninin ve üniversiteye giriş sınavlarının yaratıcılığı baltaladığını unutuyorlar. Siz sınıfta ne yaparsanız yapın, bu giriş sınavı ve bu sermaye düzeniyle yaratıcı öğrenci yetiştirmeniz çok zor.

İşte Japonya örneği: Japonya’daki üniversiteye giriş sınavı, ‘cehennem’ olarak adlandırılıyor. Dinlencelerde, öğrenciler, otele kapanıp özel öğretmenlerden saatlerce ders alıyorlar. Yalnızlık nedeniyle intihar etmesinler diye aileleri de onlarla birlikte bulunuyor. 1 haftalık ‘otel okulu’nun tutarı 6000 Dolar! Öğrenciler, başlarına ‘Kesin Kazanacak!’ yazılı bantlar takıp öyle çalışıyorlar. Yoğun ders haftası, dinsel törenle başlıyor. Şintocu rahipler, öğrencinin kazanması için deyişler söylüyor. Tören sonrası, öğrenciler ve ana-babalar, yumruklarını kaldırıp “çocuğumuz mutlaka kazanacak!” türünden savsözler (slogan) atıyorlar.

Avrupa ile Asya’daki üniversiteye giriş düzeni karşılaştırılırken en önemli nokta unutuluyor: Avrupa’da işsizlik aylığı var, bu nedenle öğrencilerin bölüm seçimleri de daha özgür olabiliyor. Avrupalı öğrenci, sözgelimi, fizik bölümünde okumayı seçerken, işsizlik gibi bir kaygı taşımıyor. Oysa Asyalı öğrenci, şirketlerin dayattığı kesite uymadığında işsiz kalıyor ve çoğu Asya ülkesinde işsizlik aylığı gibi bir uygulama yok. Sermaye düzenindeki yaratıcılık da, zaten, tasarım ve reklamcılık alanı dışında, pek istenmeyen bir özellik. Ne de olsa Warhol’un eşlemlenebilir (kopyalanabilir) nesneler çağında yaşıyoruz.

Gerçekte, Avrupa’nın yaratıcılığı/ eleştirelliği de, Aydınlanma’dan önceye gitmez. Yunan felsefesine hem ‘Avrupalı’ demek zor hem de köleliği sorgulamadıkları için, tümüyle eleştirel bulmak da zor. İlk uygarlıkların Güneybatı Asya’dan çıktığı gerçeği ve bu uygarlıkları Avrupalı ya da Asyalı olarak sınıflamanın olanaksızlığı da ortada. Üstelik, Yunanistan üstündeki Doğu Akdeniz ve özellikle Mısır etkisi biliniyor. Buna karşın, Yunan felsefesinin Avrupa uygarlığının kökeni olarak önümüze sürülmesinin ardında art niyet aramak gerekiyor belki de...

Kast düzenini reddeden Buda, çoktanrılı Yunanistan’dan daha eleştirel aslında. Üstelik Hindular’ın kutsal kitaplarında, Yunan felsefesinin çıkışından çok önce, dinsizliğin tartışıldığını görürüz. Aynı biçimde, kendinden sonra gelen tüm Güneybatı Asya dillerini esinleyen, ‘peygamber’ (eski Farsça’da ‘haber (peyam) veren’ anlamına geliyor) sözcüğünü ilk dile getiren Zerdüşt dinini, Avrupalı saymak da olanaklı, Asyalı saymak da... Hele Zerdüşt’ün, Ötenehir’de (Maveraünnehir) doğduğu düşünülürse, durum daha da karmaşıklaşıyor.

Elbette, bu konuyu irdelemeden önce, yaratıcılıktan ne anladığımız üstünde oydaşmamız gerekiyor. Aşağıdaki uzun alıntıda belirtildiği gibi, yaratıcılığa, temel olarak, 5 bakış bulunmakta:

Birinci bakış, tarihteki yaratıcı insanlara (örneğin, Einstein, Newton, Gauss vö.) bakıp onlardaki ortak özellikleri saptamaya çalışır.

İkinci bakış, insanlara, yaratıcılığı ölçmek için çeşitli ölçekler verir; puvanlara göre, “şu şu şu insanlar yaratıcı; şunlarsa değil” der.

Bu ilk iki yaklaşım, y-yaratıcılık (yansıbilimsel yaratıcılık) ve t-yaratıcılık (tarihsel yaratıcılık) arasında ayrım yapmamaktadır. Yansıbilimsel yaratıcılık, bir bireyin kendi kafasında daha önce hiç olmayan bir düşünce ya da ürün taslağı ortaya koymasıdır. Tarihsel yaratıcılık ise, bir bireyin, tarihte hiç olmayan bir düşünce ya da ürün taslağı ortaya koymasıdır.

Üçüncü bakış, kişilere değil, ürünlere bakar. Bu ürünler, sanat yapıtları da olabilir mühendislik yapıtları da. Kişisel değil kurumsal sıçramalara bakılır.

Dördüncü bakış da, tarihsel olmakla birlikte, üçüncü bakıştaki gibi geriye dönük değil, ileriye dönüktür. Şöyle ki, diyelim ki, bir sanat yapıtını değerlendiriyoruz. Yalnızca o sanat yapıtına bakarsak, yapıt, çok yaratıcı gelebilir. Ancak, yapıta, bu yapıttan önce gelen yapıtlar açısından  bakarsak, yapıtın pek de yaratıcı olmadığı ortaya çıkabilir. (...)

Beşinci bakış, yaratıcılığı, diğer ussal süreçlerden farklı olmayan bir görüngü olarak görür: Girdiler vardır, çıktılar vardır, kısıtlamalar vardır, yöneylemciler (operatör) vardır ve son olarak arama alanı vardır. Yaratıcılık, arama alanına yöneylemciler uygulamak ya da eldeki yöneylemcilere bakarak yeni yöneylemciler üretmekten ibarettir. Bunun için, bu bakışa göre, bilgi birikimi çok önemlidir: Arama alanı ne kadar geniş olursa, yöneylemciler de o kadar kapsayıcı olur (...)(Gezgin, 2007).  

Birinci bakışa göre, Asyalı ve Avrupalı yaratıcı insanların karşılaştırılması ve aradaki farkların ve ortaklıkların saptanması gerekmektedir. Bu konuda yeterince çalışma bulunmamaktadır. İkinci bakışı göre yaratıcılığı, “neden Asyalılar ve değil-Asyalılar, ölçeklerden belli tür puvanlar alıyor?” sorusu üzerinden düşünmek gerekiyor. Üçüncü bakış, Asya toplumlarındaki ve eğitim kurumlarındaki karşı-yaratıcı öğeleri saptamayı gerektirir ve bu konuda çok sayıda çalışma bulunmakta ve temel neden, üniversiteye giriş sınavı ve ekinsel farklar olarak sunulmaktadır. Dördüncü bakışa göre yaratıcılık, geçmiş bilgisine dayanır ve bu konuda, Asyalılar’ın geride kalmasına neden olabilecek hiç bir engel yok. Beşinci bakış, zaten, toplumsal koşullardan bağımsız bir açıklama getirmektedir ve demek ki, Asyalılar’daki yaratıcılık süreçlerinde fark olmadığı sonucunu çıkarır.

Bu beş bakışta da sermaye düzeni etmeni eksik: Her toplumdan yaratıcı bireyler çıkar ama bir toplumdan çok sayıda yaratıcı çıkabilmesi, para getiren bilginin değil, kendi içinde bilginin ve toplumsal duyarlılıklı bilginin yüceltilmesiyle olanaklıdır. Bir bilim insanı, alan bilgisi, ilgi çeşitliliği ve insanlığa duyduğu sorumluluk ölçüsünde yaratıcı olacaktır. Curie’lerin ve Einstein’ın bize öğrettikleri tam da budur... Asya’nın yaratıcılığı da başka bir yol izlemiyor ve izlemeyecek...

İlgilisine Kaynak

(Yaratcılıkla ilgili çalışmalar ve tartışmalar için bkz.)

Gezgin, U. B. (2007). Bilişsel bilimler elkitabı. Lulu. http://www.lulu.com/content/1232419

 ülküleriydi ve bugün, AB(D)’de Aydınlanma’nın savunduğu olumlu bireyciliğin yerini, büyük oranda, dinlere, milletlere, şirketlere vb. bağlılık almış durumda. AB(D) bugün bireyci falan değil. Kaldı ki, AB(D), eleştirel düşünmenin anayurdu da değil: Sözgelimi, ilk diyalektik düşünce, Hindistan ve Çin’de çıkıyor. Çin’i birleştiren Çin Hanedanlığı’ndan bu yana, 2000 yıl kadar, Çinli memur adayları, memur olabilmek için deneme yazmak zorundalardı. Eleştirel düşünmenin yazındaki başlangıcı olarak görülen roman türünde de, Asya, anayurt: İlk roman, sanıldığının tersine, Don Kişot değil. İlk roman, Don Kişot’tan 500 yıl önce, bir Japon kadın yazar tarafından yazıldı (ayrıntılar için bkz. Gezgin, 2007).

Son olarak, eleştirel düşünmenin yukarıdaki toplumsal tanımından yola çıkarsak, nüfus düzeylerini sabit tutarak, Avustralya ile Asya ülkelerindeki toplumsal ve siyasal eylemlerin toplam sayısını karşılaştırabiliriz. Asya’nın, özellikle Çin’in ve Güney Kore’nin eylemlerle dolup taşması, zaten, Asya’da çok sayıda eleştirel düşünceli insanın yaşadığını göstermeye yeter de artar bile...

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U B 2007, ‘‘Hayır! Don Kişot, insanlık tarihinin ilk romanı değildir! ya da zamanımızdan bin yıl önce Japonyalı bir kadın yazar tarafından yazılmış ‘Genji Hikayesi’ üstüne’, Asya Yazıları içinde, Ara-lık Yayınevi, İzmir, s. 55-62.

Vandermensbrugghe, J 2004, ‘The unbearable vagueness of critical thinking in the context of the Anglo-Saxonisation of education’, International Education Journal, cilt 5, sayı 3, s. 417-422.

Kaynak: Gezgin, U.B. (2011). Asya-Pasifik Hattı’nda: Seçme Yazılar [On  the  Asia-Pacific Frontier: Selected Writings]. Ho Çi Min Kenti, Vietnam, 2011.

ASYA-PASİFİK HATTI’NDA: SEÇME YAZILAR[1] Ulaş Başar Gezgin Son Güncelleme: 25.10.2011 İçindekiler Asya-Pasifik hattında bir Türk (Özge Ç. Denizci ile söyleşi). Vietnam’ın en büyük adasında, Phu Quoc’ta. Vietnam’ın sürdürülebilir kalkınması. Hindistan gazetelerinde neler yazıyor? Hindistan izlenimleri. Günümüzde Lao (Laos). Lao’nun yakın tarihine kısa bir bakış: Dünyada kişi başına en çok bomba düşen ülke. Laos izlenimleri. Asya kimlikleri. Vaşington Portakalı çürürken... 2010’da Asya-Pasifik’te insansal gelişim. Vietnam’da savaş günleri ve sonrası. Kandahar tutsakları... Asya’nın gökdelenleri. Ho Çi Min Kenti’nde sanat dünyası. Kuzey Kore’den görsel bir demet. Ücretsiz Kölelik mi Ücretli Kölelik mi? Asya’nın ‘en’leri. Asya’da yaşam pahalılığı. Bir ortak bölen olarak Soğuk Savaş... Kızıl bir Siyam (Tayland) için... Kore gelenekleri. Yükselen bir küresel güç: Güney Kore. Asya’da dev kentleşme. Doğu Asya’da sansür. Kent ve altyapı. ‘Bayat’ bir kuram: Yoksulluk... Bir Güney Kore çizgi kitabı ve eleştirisi. Manila izlenimleri. Toplumsalcı alsatçılık: “Biz ortak, biz pazar”. İklim değişikliği ve rantsal dönüşümcüler kıskacında Asya kentleri...  Asya ekin dörtlüsünün dokunulamaz kalıtları. Ho Çi Min Kenti’ne kala(maya)nlar. Başka bir dünya, başka bir kent... Vietnam’da kentsel/ ‘rantsal dönüşüm’. Neydik, Ne Olduk… Japonya’ya Celali gerek... Duraklama Devri’ndeki Japonya... “Japon yapıyor abi”... Tokyo ve Seul sokaklarından izlenimler... Japonya izlenimleri: Osaka, Kyoto, Hiroşima, Kobe. Japonya’da toplu taşıma ve ulaşım. (Çöp)Sanat ve kent...  Auroville (Tankent) üstüne...  Vietnam’da ve Japonya’da kadın olmak. Yasukuni: Ölüler üstüne kurulu tarih... Japonya’da budunsal (etnik) ayrımcılık. Japonya’nın mafyası: Yakuza. Güneydoğu Asya’nın akıl hocalarına... 1998’de Endonezya. 40 yıllık suskunluk ve Gencer-Gencer. Pasifik’te bir gezinti... Fiji’de darbe, karşı-darbe ve  (karşı-) darbe karşıtlığı... Asya-Pasifik orduları. Uygur/Çin Sorunu Üzerine... Doğu Timor: Yeni bir ülke doğarken... Endonezya’da daha çok bomba patlayacak. Batı Papua: Endonezya’nın ‘Güneydoğusu’.  Yarım Yüzyıl Sonra ‘Bağlantısızlar’. Endonezya Seçimleri. Endonez-Malez Gerginliği. Seçimlerden hemen önce Endonezya gündemi. Hindistan seçimleri. Çin’de yüksek eğitimin sorunları. Vietnam’da eğitim sorunları. Vietnam’da çevre kirliliği. Hindistan’da ve Çin’de bilişim... “Yazar, ne yazar (,) ne yazamaz (?)” Melbourne izlenimleri. Halktan yana tarih... Doktorun ölümü... Çekik gözler, düz gözler... Asya takvimleri ve dinlenceleri Yunan (Makedon)-Hint etkileşimi. Asya dilleri ve Asya Birliği. Asya’nın Yeni Çağ dinleri. Asya’nın ‘çağdaş’ boşinançları. Sıcak ülke Keşmir... Elde kafatasıyla yeni bir tarih yazmak...  “Komünistler Hindistan’a!” Kardeş sofrası. Öğretmenler günü ve öğretmen olmak. Japon sömürgeciliği ve ulusalcılığın yükselişi. Dünden bugüne Hindistan. Endonezya ve tarihyazımı. Çin’in birlik ve beraberliği. Dünden bugüne Moğolistan. Asya’nın geleceği. Maldivler’de yeni bir yüz... Amartya Sen ve Asya değerleri. Asya’da kadın olmak. Darbeler ülkesi Bangladeş. Asya partileri. Asya partileri. Sermayeci ‘psikoloji’, ‘hasta’ Japonlara karşı. Or’da, bir halk var uzakta! ‘Amerika Birleşik Sosyalist Devletleri’. Hint felsefesinin aykırıları: Caincilik ve Budacılık. Vietnam’da müzecilik. Amerikancı ‘psikoloji’ Asyalı ‘böcek’lere karşı. İneklere yüklenen küresel ısınma. ‘Hannah Hanoi’: Amerikan ordusunun korkulu düşü. Nasıl bir kent?  (Eski) katil Enver Şeyh ve düşünceleri. Büyüme fetişçiliğine karşı. Asyalı öğrencilerde yaratıcı düşünme. Asyalı öğrencilerde eleştirel düşünme. Türkiye yenilmeli! Çin’de komünizm doğdu mu? Pasifik bayrakları. Asya bayrakları. Asya-Pasifik’te savaş ve barış. Yıldızlarını sökmüş general: Vo Giap. Vietnam’da azınlık siyasaları ve Hmonglar. Asya’da akademik dünya. Asya gazeteciliği.  “Bu nasıl dünya, kaybedene sordun mu?” Vietnam’da eğitim ve toplum. Sayılarla Asya ve Çin. Asya ve rüşvet. Aceh: tsunamiyle gelen barış... Papua-Yeni Gine ve Begonvil: Sömürülenin sömürmesi. Dünden bugüne Filipinler... (Hindistan, Gandhi sayesinde değil) Gandhi’ye rağmen (bağımsız olmuştur)... Japonya’da ölmek... Uzaklarda bir Yahudi Devleti. Sri Lanka’da Tamil-Sinhal çatışması ve Tamil Kaplanları. Bağımsız (!) Avustralya’da yıl 1975. Asya Birliği’ne doğru (mu?) Hâlâ ‘soğuk savaş’an Malaya... Vietnam’da ‘karanlık turizm’. Doğu Timor: Yeni bir ülke doğarken... Yılbaşı’nın Vietnam’da farklılaşmış anlamı üstüne. Dünden bugüne Endonezya... Paylaşılamayan adalar. Sosyalizm ve ‘milli tarih’. Ha Asya ha Amerika... Yeni yıl ama hangi takvimle?.. Asya-Pasifik’te Bu Yıl: Asya-Pasifik 2007. Asya’da hayat da zaman da hızlı aktı. ABD’nin düşmüş piyonu. Mikro-kredicilik üstüne. Vietnam ve Irak. Asya’da ölmek. Ana-çizgileriyle Vietnam ekonomisi. Asyacılık üstüne. Laiklikleriniz itinayla suistimal edilir. Kore ve bir yanardöner devlet başkanı. Dünden bugüne köhne Burma Sıcak ülke Çin ve sıcak para Renminbi (Halkın Parası). Çin ve Vietnam’da günlük yaşam... Japonya’da boşta-çalışanlar. Meczuplardan devrimci olur mu... Nepal: Kral, Everest’ten daha yüksek değildir elbette! Asya’da İsacılık ve Budacılık: İki fırtına arasında kalmak... Dalai Lama şeriatı ve Budacılık karanlığı. Barışı düşünürken, kapıları çalamayan çocukları duyabilmek... 1973 Nobel Barış Ödülü’nü reddeden Vietnamlı Devrimci ve karşı-orduculuk. Sihanuk: Sosyalist prenslikten karaoke krallığına! Denizlerden, ırmaklardan, dağlardan konuşmalı... “Şu çılgın Vietnamlılar!” Asya basınında Türkiye’deki seçimler ve dahası... Başlarken ne yazmalı?  Kore’den Tayland’a bir yolculuk... Kısrağın kuyruğundan “kısrak başı gibi uzanan memleket”e... Dostumun dostu düşmanım( mı)dır(?) Asya Yüzyılı ve Asya’nın toplumsal sorunları 2009’da Çin. Kim’ler geldi Kim’ler geçti. 10 soruda Kuzey Kore. Vietnam’ın gelin ihracatı artıyor… Kamboçya’da kim yargılanıyor? Vietnam’ın ırmakları Kurbağalıdere’ye dönerken… Güney Kore’de “dayak, cennetten çıkma”. Müzmin hava korsanı. Sumocu ahlakı yerlerde sürünüyor.. Siyam’ın Farang Sadrazamına ilgi artıyor! Vietnam’da ve Ho Çi Min Kenti’nde büyüme. Asya-Pasifik Hattı’nda (Seçme Yazılar)- Ekler Ulaş Başar Gezgin Yabanmersini kokuyor Vietnam günlerdir… Loan, H. (2010). Yabanmersini Çiçeklerinin Lavanta Rengi (çev. U.B.Gezgin). Japonya defterlerinde kalanlar. Japon mucizesi. Ayıran, birleştiren Japon metro durakları. Mektubun. Japon işi. Kalemimi satın aldın prenses. Policy prescriptions based on faulty premises. (To the advisors of South East Asia: A critique of the Harvard paper.) Delusions of an 'Asian century'  (The Asian Century and The Social Problems of Asia). İsmail, T. (2009). Belki ben de bir hırsızım (çev. U.B. Gezgin). Sarjono, A. (2009). Sahte şiir (çev. U.B. Gezgin). Bali’de bitimsiz bir gece. The currents and trends in the Vietnamese education system within the international(ized) context: A comparative perspective. The social consequences of environmental degradation in Vietnam: A country-level and city-level pollution haven analysis. Okyanistan Destanı (I): “Badem gözlüm beni unut”ma uzaklaşan kıyılarda. Bali izlenimleri. Vietnam, aşkın sırrı ve dünya... Vietnam & Asia in flux, 2008: Economy, tourism, corruption, education and ASEAN regional integration in Vietnam and Asia. Darmstadt: H@vuz Publications. Melbourne Mezarlığı’nda. Vietnam’da olsaydı.  ‘Kenar mahalle iti milyoner’ filmi üstüne ya da “bizleri desti izdivaçlara, yalan haberlere, çarkıfeleklere mahkum etmeyin.” Doktor’un ölümü. Kamboçya gezi notları Asya dilleri çevirilerinde 7 sorun. Asya’da kalkınma ve kadın Çin ve Vietnam’da yeni-serbestçilik ve direniş.

---

[1] Bu kitapta yer alan yazıların hemen hemen tümü, yazarın günlük Evrensel Gazetesi’ndeki ‘Asya-Pasifik’te Bu Hafta’ adlı köşesinde yayınlanmıştır.

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (67): Hint Felsefesinin Aykırıları: Caincilik ve Budacılık

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (67): Hint Felsefesinin Aykırıları: Caincilik ve Budacılık

Ulaş Başar Gezgin

(1)

Toplumsal yansıbilim (psikoloji) bize şunu söylüyor: Bilmediğimizi ve/ ya da ötekileri türdeş sayarız. Bunun kavramsal ve algısal düzeyde çokça örneği vardır: Örneğin, Doğu Asyalılar’la uzun süre yaşamamışsak, bize, hepsi birbirine benziyor gibi gelir; binlerce dilin konuşulduğu Afrika’da, bize, birkaç dil konuşuluyormuş gibi gelir –öyle ya, tüm ‘siyahlar’ birbirine benzer- ve dahası, Muhammedci bir ülke olduğu için, İran’ın resmi dilinin Arapça olduğunu sanabiliriz. Daha ötesi var: İngilizce’de ‘Gürcistan’ ve ‘bir ABD eyaleti’ olarak iki karşılığı bulunana ‘Georgia’ sözcüğü nedeniyle, Rusya-Gürcistan savaşı haberlerini izledikten sonra penceresini açıp “hani!? Ben (Rus) tank(ları) görmüyorum” diyen Georgia eyaleti yaşarı ABD’liyi düşünüerek, ABD’lilerin ne kadar salak olduklarına güleriz; çünkü, bize ne kadar akıllı olduğumuzu gösterir. Oysa, İstanbul’daki ortalama insanımız, haritada, değil Georgia eyaletini ya da Gürcistan’ın yerini; Siirt’in yerini bile gösteremez; hatta Kütahya’yı, Yozgat’ı, Gümüşhane’yi bile gösteremez. Her ülkede halkların ahmaklaştırıldığını; bunun ABD’ye ya da Türkiye’ye özgü olmadığını unuturuz. Bu köşenin, başından beri amacı, ötekinin ‘bizim’ kadar çeşitli olduğunu göstermek oldu. İşte bu düşünceyle, bu yazıda, Türkiye’de, gizemci ve ruhçu olmaktan öte pek bir anlam taşımayan Hint felsefesini ele alıyoruz. ‘Hint felsefesi’ deyince, akla, ilk önce Hinduculuk geliyor. Oysa, Caincilik, Budacılık ve özdekçi (materyalist) Çarvakalar da, bu geleneğin bir parçası; çatlak sesleri... Çabamız, çatlak sesler gür çıksın diyedir.

Hint felsefesi, temelde 3 felsefeyi kapsar: Hindu, Budacı ve Cainci felsefeler. Bu 3 felsefenin ortak özelliği, kendini aşmanın yollarının aranması ve farklı sürümlerle de olsa “ne ekersen onu biçersin” biçiminde özetlenebilecek karma görüşünün benimsenmesidir.

Hint felsefesi altında, Avrupa felsefesinden kat kat çeşitli görüşler bulunmakta. Bu görüşler, temelde, astikalar (düzinançlılar; ortodokslar) ve nastikalar (aykırılar, heterodokslar) olmak üzere ikiye ayrılmakla birlikte, bu iki ayrım altında onlarca hatta yüzlerce düşünce okulu bulunmakta. Astika-nastika ayrımı, Hinduculuk’un kutsal kitapları Vedalar’a bağlı kalınıp kalınmadığına dayanıyor. Böylece, Hinducular, astika; Hinducu inançlara başkaldıran Cainciler ve Budacılar, nastika olarak sınıflandırılıyor. Bunların dışında, Hindulara karşı çıkan ve daha devrimci olan Çarvakalar, kimilerince nastika olarak değerlendirilirken, kimilerince nastikanın da dışında değerlendiriliyor. Günümüze, Vedalar’da kendilerinden söz edilmesi dışında pek bir kaynak ulaşmayan Çarvakalar, Cana ve Hubli Purana Opera Librettosu’nda şöyle anlatılmakta:

“Evet, ne garip, yabancılar,/ Gizemci falan sanırlar biz Hinduları,/ Gizemci, ruhçu, boşinançlı tümden…/ Oysa evet, Hubli, Çarvakalar,/ “Tanrı yoktur, ruh da yoktur” diyorlar./ Başkacası yoktur bu dünyanın,/ Bu dünyada çekilen,/ Acılardır cehennemse…/ Çürüyüp gitmesidir bedenin, kurtuluş…/ Vedalarsa, boş sözleridir düzenbazların…/ İnsan, ölünce, kaybolur bilinci, (...)// “Dahasını da söyler Çarvakalar, Cana,/ Bu dünyanın ihtiyacı yoktur tanrıya!/ ‘Ayin’ desek, ‘tören’ desek sahtekarlık,/ Pahalıdır törenler, at kurbanları da…/ Açlık çekerken toprağın çocukları,

Brahmanlar doymaz paralara,/ Ve bizi de savaşlara sürerler,

Sürsün diye daha çok, saltanatları…/ Ve benim öldürdüğüm o çocuk, Cana,/ O da toprağın bir evladı,/ Sürmüşler önüme vurayım diye,/ Ya vurayım ya vurulayım diye…// “Cennete gidiyorsa kurban edilen hayvanlar,/ Önce babalarını kurban etseler ya” demiş Çarvakalar,/ Cennete gidiyorsa kurban edilen hayvanlar,/ Brahmanlar, çocuklarını savaşa yollasalar ya…” (Gezgin, 2007)

Türkiye’de çok az bilinen ve Budacılık’a göre daha eski olan Caincilik’in İÖ 550 yıllarında Hindistan’da Mahavira tarafından geliştirildiği biliniyor. Cainciler’e göre, Mahavira, kurucu değil, 24. ve son öngörücü/ cina idi. Cainciler, “cinaların yolundan giden anlamına geliyor”. Cina, Türkçe’deki ‘cin’e karşılık geliyor. (‘Cin’ sözcüğünün Arapça’ya eski Hint dillerinden geçmiş olması olası.) Cinalar, ‘hak yolu bulan utkulular (muzafferler)’ olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, Caincilik’te peygamber yok; peygamber yerine, cin var. 

Dahası, Cainciler’e göre tanrı da yok. Cainciler’e göre, evren, öncesiz ve sonrasızdır. Bir yaratıcı gücün varlığı gereksiz ve olanaksızdır. Bu yaratıcı güç, evreni yoktan yaratmış olamaz; yoktan yaratmış olsa bile, kendisinin varlığı kavramsal bir sorun yaratır: Evreni yaratıcı yaratmışsa, yaratıcı nasıl yaratılmıştır? Onun bir yaratan varsa, bu kez onu yaratan nasıl yaratılmıştır? Bu soru sonsuza dek gider. Ortaçağ sonrasında Avrupa’da ortaya çıkan bu görüş, Cainciler tarafından çok önce dile getirilmiştir.

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U. B. (2007). Cana ve Hubli Purana opera librettosu. İstanbul: Çekirdek Sanat. http://www.pandora.com.tr/urun.asp?id=157378

(2)

Geçen hafta Cainciler’in inanışlarından söz ettik. Cainciler, başkaldırdıkları Hindu felsefesini de derinden etkilemiş; neredeyse onun bir parçası olmuştur. Yüzyıllarca yeniden yazılıp geliştirilen, Hindular’ın kutsal kitapları olan Vedalar’da, Cainciler’in yaradılış anlayışının işlendiğini görürüz:

“Yaradılış/// Oluştan önce, olmayıştan bile önce, hava yoktu, yoktu gökkubbe./ Nefes alan neydi peki? Ve nerede? Ve kimin emriyle? Ve su/ var mıydı bitimsizcesine derin?/ Ölümden önceydi bu ya da ölümsüzlükten. Bölünmemişti/ gün ve gece, ama nefes alış veriş vardı içgüdüsel olarak, rüzgarsız nefes alış veriş ve dahası değil./ Öyle karanlıktı ki görünmüyordu karanlık, karanlıkta. Suyun/ hiçbirşey yoktu her yerde olduğunu gösterecek. Ve bir örtüydü boşluk/ sıcaklıktan çıkmış Oluş’un üstünde./ Deldi geçti Oluş’u arzu, zihnin ilk tohumu ve bilge şair azizler/ yokladılar kalplerinde, olmayıştaki oluşun düğümünü,/ ve bu ipi, gerdiler onlar… ne? Var mıydı yukarı? Aşağı?/ Tohum saçıcılar vardı ve doğurgan güçler, itki yukarı ve/ erke aşağı,/ ama kim bilebilir gerçekten ve söyleyebilir burada? Nereden geldi bu/ yaradılış? Sonradan geldiler tanrılar, kim bilebilir öyleyse, kaynağı?/ Kimse bilmiyor yaradılışın kaynağını. Kendinden doğdu o. Ya da doğmadı. Yüce/ göklerden aşağı bakan bilir. Ya da bilmez belki” (Rig Veda, çev.U.B.Gezgin)

Yukarıdaki metnin bitimindeki “belki bilir, belki bilmez” görüşü, Caincilik’in düşünce tarihi bir diğer katkısıdır: Caincilik, Anekantavada ilkesi altında, Avrupa’da görececilik düşüncesinin gelişmesinden yüzlerce yıl önce, gerçekliğin farklı açılardan farklı farklı algılanabileceğini ve tek tek hiç bir bakışın doğru olamayacağını ileri sürmüştür. Bu yönüyle, gerçekte, Marksçılık’taki düşünyapı (ideoloji) ve yanlış bilinç tartışmalarının büyükannesi sayılmalıdır.

Cain rahipleri, Budacılar gibi, ben ve ben-değil’i bir bütün olarak aldıklarından, gözle görülemez canlıları bile öldürmemek için maskeyle soluk alırlar. Sanırız, etyemez olduklarını söylemeye gerek yok. Hindular’ın ilk dönemlerinde uygulanan hayvan kurbanı geleneğinin (örneğin, geçen hafta, Cana ve Hubli Purana Opera Librettosu’ndan yaptığımız alıntıda, at kurbanı törenini andık), etyemez Cainciler’in Hint toplumuna olan etkisi nedeniyle ortadan kalktığı düşünülmekte. 

Cainciler’e göre dünya adildir; “ne ekersen onu biçersin” biçiminde özetlenebilecek karma inancını benimsemektedirler; ancak, karma, Cainciler’e göre, fizik yasası gibidir; karmayı yöneten ruhsal bir güç yoktur. Dolayısıyla, Cainciler’deki karma inancı, Türkiye’deki ‘ilahi adalet ticareti’ yapan dizi filmlerden ayrılır. Frank Coraci’nin yönettiği ve başrolü Adam Sandler’ın oynadığı 2006 yapımı ‘Click’ (‘Tıkla’) adlı film, tam da Cainci karma düşüncesini yansıtır: Kahramanımıza birgün özel bir uzaktan kumanda armağan edilir. Bu kumandayla, yaşamınızı ileri alabilmekte, ses kısabilmektesinizdir vb. Sonra kumanda, sizin isteğiniz dışında, yaşamınızı hızla ileri alır ve kumandanın kölesi olursunuz; yaşamınızın daha önce yaptıklarınızı üstünde biçimlendiğinizi görürsünüz ve geri dönüşünüz yoktur. Dolayısıyla, Cainci görüşe göre, karma içinde özgür istenç (irade) vardır; Caincilik, yazgıyı, kahpe feleği, belirlenimciliği reddeder. Bu da, düşünce tarihine önemli bir katkıdır.

Son olarak, Caincilik’in 5 ahlak ilkesi bulunmakta. Ama bu ilkelere bağlılık, tanrı ya da cehennem korkusuna dayanmaz; çünkü yukarıda belirtildiği gibi, Caincilik’te tanrı inancı bulunmamakta. Bu 5 ilkeye bağlı olanların, kendini aşıp ruhsal acı döngüsünden kurtulacağı inancı var. Yani Cainciler, bu ilkelere kendilerini aşmak için bağlı kalıyor. Bu 5 ilke şunlar: Saldırmazlık, mülksüzlük, çalmama (hırsızlığın karşıtı anlamıyla), doğruluk, bakir(e)lik. İkinci ve üçüncü ilke, özel mülklüğü ahlaksız bulması nedeniyle, Caincilik’in ortaklaşmacılığa (komünizm) yakın bir duruşu olduğunu gösteriyor. Caincilik’in genel olarak düşünce tarihine katkısını değerlendirdiğimizde ise, bireysel kurtuluşu, görececiliği ve varolan inanışları sorgulamayı öne çıkaran Caincilik’in, bireyselci görüşün olumlu anlamdaki ilk örneklerini verdiğini görmekteyiz. Çünkü devrim, bireyde başlar. Kendi devrimini gerçekleştirmemiş bireyden devrimci olamaz.

Caincilik, Budacılık’tan daha eski olduğundan Budacılık’ı da etkilemiş olması olası. Budacılık da, Caincilik gibi, tanrısız ve peygambersiz bir din. İkici (dualist; ruh ve maddenin bağımsız varlığına inanan) Cainciler’in tersine, Budacılar, özdekçi; ruh varlığı görüşünü reddediyorlar. Evrenin yaradılışında Caincilik’le benzeri görüşler sahipler. Haftaya Budacılık’ı ele alacağız.

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U. B. (2005). Yaradılış (çev. U.B. Gezgin), Arta Dergisi, sayı 13, s.36 (Almanya’da Almanca-Türkçe-Farsça yayınlanan dergi).

http://www.ookkdk.de/index.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=1&Itemid=28

(3)

Geçen hafta Caincilik’i ele aldık; bu hafta Budacılık’ı ele alıyoruz. Öncelikle, Buda, kendisi ve Budacılar tarafından, peygamber olarak görülmüyor çünkü ‘peygamber’ eski İran dillerinde ‘tanrıdan haber getiren’ anlamındadır; ancak, Budacılık’ta tanrı inancı yok. Buda, aydınlanmış bir öğretmen olarak görülüyor; ancak, Buda, kendisinin insanları aydınlatamayacağını söylüyor; yalnızca insanların aydınlanmasına yardımcı olabileceğini söylüyor. Bu yönüyle, Budacılık, dikkate değer bir eğitim kuramı ileri sürüyor: Öğretmenlik, öğrencinin kafasını bilgiyle doldurmak değildir; öğrencinin kendini geliştirip kendi kişiliğini oluşturmasını sağlayacak kavramsal araçlar ve seçenekler sunabilmektir. Ve ‘kendini aşmış’ anlamına gelen ‘Buda’, kendisinden önce de Budalar olduğunu, kendinden sonra da olabileceğini; herkesin Buda olabileceğini söyler. Bu önderlik anlayışı, Caincilik’te olduğu gibi, bireyciliğe olumlu vurgusu nedeniyle, örnek alınası bir yönetim biçimidir. Ayrıca Budacılık, insan algısının, algılama aracı olan duyularından etkilendiğini ileri sürerek, kendine dönük olan eleştirinin, yani özeleştirinin ilk örneklerini vermiştir.  

Cana ve Hubli Purana Opera Librettosu’nun ‘Buddha Parvan’ adlı 8. bölümünde, Buda’nın görüşleri şöyle dile getirilmektedir:

“Öyle boyun eğerek bakmayın bana/ Ben de bir insanım herkes gibi./ Haber getirmedim tanrıdan, tanrılardan,/ Ben bir öğretmenim yalnızca./ Yıllar, yıllar, yıllar geçti/ Ve oturdum birgün, bir ağacın gölgesine./ Ve kalkmadım oradan/ Aydınlanana kadar!//

Görüşmeseydim kimseyle,/ Kapansaydım ormana,/ Ben aydınlanmış olacaktım yalnızca./ Ama yardım etmeye karar verdim başkalarına da.../ Ben kimseyi aydınlatmam, aydınlatamam./ Yardımcı olurum aydınlanmaya yalnızca./ Benden önce de aydınlanmışlar vardı,/ Olacaklar benden sonra da!//

“Saygıdeğer Buddha/ Söyle bize” dedi Cana./ “Nereye gitti Hubli ölünce?/ Ve nasıl oldu da geldi/ Bir fil olarak, yeniden, ömrüme?/ Sonsuza mı gider ölenler/ Sonsuz mudur ömürse?”//

“Ne sonlu ne sonsuz/ Ne ‘ne sonlu ne sonsuz’/ Ne de ‘hem sonlu hem sonsuz’//

Yanıtlamıyorum bu soruyu/ Çünkü şuna benzer bu soru:/ Bir adam yaralanmıştır/ Zehirli bir okla/ Ve ölecektir kısa sürede,/ Oku kimse çıkarmazsa./ “Ama” der yaralı/ adam/ “Öğrenmeden kimin okudur bu,/ Çıkartmam yaradan oku.”/ Öğrenir dostları hemen,/ Tatminsizdir adam oysa:/ “Uzun mudur kısa mıdır oku atan,/ Öğrenilmeden, / Çıkartmam oku ben”/ Der bu sefer.//

Öğrenir dostları hemen./ Soru üstüne soru sorar/ Ve bu iş, böyle gider.//

İnsan, kafa yoracağına/ Sonsuzluk üstüne,/ Çıkarsa ya zehirli oku,/ Herşeyden önce...//

Sonsuz olsa da, olmasa da yaşam,/ Sonsuzluğa ya da sonluluğa uğurlansa da ölüler,/ Bir gerçek, hiç değişmez:/ İnsan, varoldukça,/ “Bir güvercinin tedirginliğidir bu”/ Hep acı çeker./ Bütünleşemediği için değil evrenle,/ Atamadığı için benliğini/ Yokluğun derinliklerine.//

Hem, ‘ölüm’ dediğimiz,/ Uğramıştır her haneye./ Varsa bir tane bile/ Ölümün uğramadığı hane,/ Ondan alalım hardal tohumunu/ Ve ölümsüz olalım böylece!/ Ama yok ki böyle bir hane/ Yok ki böyle bir hane...//

Kurtuluş/ Ne eziyet etmede bedenine/ Ne de yaşamakta zevk ve sefa içinde./ Mutluluk, bu iki yaşantıyı, ortada bir yerde/ Dengelemede.//

Yener hayvan yanı insanın,/ Devirmesi gibi rüzgarın,/ Zayıf bir ağacı./ Yener hayvan yanı,/ İnsan, teslim olur ise/ Eziyet etmeye bedenine,/ Geçirmeye ömrünü zevk ve sefa içinde.”//

“Peki ne yapmalı saygıdeğer Buddha,/ Ne yapmalı ki,/ Dönebilsin yeniden Hubli,/ Dönebilsin yeniden insana?”//

“Yerle göğün birleştiği yere gitmelisin/ Bunun için./ Suyla göğün/ Ve suyla yerin.//

Kanatlarını da götürür uçan bir kuş;/ Götür oraya, seni götürenleri de./ Ayaklarını da götürür yürüyen bir fil;/ Götür oraya, seni götürenleri de./ Yüzgeçlerini de götürür yüzen bir balık;/ Götür oraya, seni götürenleri de./ Bin gönüllü olsun yanında,/ Bin gönüllü...Dokunmamış olsun kimseye/ Onların kötülüğü...”//

(...)

“Uzundur gece,/ Uyuyamayan için./ Uzundur yol,/ Yorgun için./ Uzundur yaşam,/ Bilmeyenler için/ Evrenin dilini.//

Karşılaşmadıysanız yolda/ Sizinle eşit/ Ya da derin anlayışlı birine,/ Hiç zaman kaybetmeyin,/ Yolunuza devam edin./ Yolda her çeşit insan olur,/ “Benim hazinem var” diyen olur./ Nasıl sahip olunabilir ki hazineye,/ Diğer nesnelere;/ Sahip olamazken insan,/ Kendine bile...//

Bir bilgelik vardır yine de,/ Akılsızlığını bilende./ Akılsızlığını bilmeyen/ Akılsızlar ise,/ En akılsızlardır/ Tüm insanlar içinde.//

Verin böyle bir akılsızı,/ Bir bilgenin yanına,/ Olsun O’nun çırağı/ Tüm ömrü boyunca;/ Bir kaşık ne kadar algılarsa/ Çorbanın tadını,/ Akılsız da o kadar anlar/ -Bilgeyle yaşamasına karşın yıllarca-/ Evrenin yasalarını./ Gelecekten sesler duyar gibi olur insan/ Böyle zamanlarda:/ “Eşşek hoşaftan ne anlar” ve/ “Yok, değil; soyluluk mu verir hiç üniforma,/ Altın semer vursan eşşek, eşşektir hala...”/ Hatta/ Bilgeymiş şu sözü diyen de:/ “Yalnız gideceksin/ Doğru bildiğin yolda...” (Gezgin, 2007).

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U. B. (2007). Cana ve Hubli Purana opera librettosu. İstanbul: Çekirdek Sanat. http://www.pandora.com.tr/urun.asp?id=157378

(4)

Geçen haftadan Budacılık yazısını sürdürelim: Budacı felsefesinin dikkate değer diğer yönleri şunlar: Benlik, geçicidir; varlık, kalıcıdır. Gerçek, algıladıklarımız değil, benlikten bağımsız olarak varolandır. Bu yerinde görüşün, Budacılık’ın değişik okulları içinde, “duyularımız yanıltıcıdır; öyleyse gerçeklik yoktur” biçiminde hiççi (nihilist) sürümleri de bulunmaktadır.

Buda’ya göre evrenin bir ilk nedeni yoktur ve herşey, neden sonuç ilişkisiyle açıklanabilir. Aynı biçimde, bedende yaşayan ruh yoktur çünkü evrende hiç bir varlığın hiçlik dışında bir özü yoktur. İnsanı da içermek üzere, evrendeki tüm varlıkların arasındaki fark, nitel değil niceldir. Örneğin, bir insan da bir dağ da, aynı canlı ve cansız öğelere sahiptir. Dağ-olanla dağ-olmayan, öğeleri açısından birdir. Demek ki, Budacı felsefeye göre, Aristo mantığının ve eytişimsel (diyalektik) düşüncenin tersine, A da A-değil de A’dır. İşte tam da bu nedenle, Budacılar’ın büyük bir bölümü, etyemezdir; çünkü ben ile ben-olmayan birdir; ikisi de, ‘ben’in parçasıdır. Hayvan eti yemek, kendi etini yemek anlamına gelir. Bu, A ve A-olmayanın bir sayılışı, Budacılık’ta ben’i aşma, yol alma ve evreni anlama arasında kopmaz bir ilişkinin kurulmasına neden olmuştur. Yine Cana ve Hubli’den alalım haberi:

“Kuyucuların yürütmesi gibi suyu,/ İstedikleri yöne;/ Yönlendirmesi gibi oku,/ Okçunun;/ Biçim vermesi gibi marangozun/ Kaba bir tahtaya./ Siz de bakın bu yolculukta/ Kendinize, derinliklerinize/ Ve biçim verin kendinize/ Kuyucu gibi/ Okçu gibi/ Marangoz gibi.../ Budur anlamı yolculuğun,/ Yoksa Everest meverest bahane...// (...)

Bir insan/ Bin kere bin insanı/ Yense savaş meydanında,/ Ve bir başka biri,/ Yense yalnızca kendini,/ Ondadır en büyük zafer./ Zafer, yenendedir kendini./ Yenmekten iyidir bin insanı bin kere,/ Yenmesi insanın kendi kendini/ Ve yok etmesi böylece benliğini.// (...)

 “Öğreneceksiniz orada, evrenin dilini./ Yeni bir dildir gereken, size,/ Aşmak için kendinizi./ “Bir dil nasıl dönüştürebilir ki evreni?”/ Diye soranlar, bilmeyenlerdir o dili./ Göreceksiniz, evrenin sınırları,/ Sınırları mıdır o dilin/ Yoksa aynı şey midir ikisi.../ Öğreneceksiniz düşünürken/ Varlıkla yokluk arasına karışmayı...//

Rüzgar gibidir evrenin dili./ Kalın mıdır, ince midir rüzgar;/ Bilinmez, nasıl ki,/ Dokunan olmamıştır rüzgara şimdiye kadar./ Ve görmeyiz rüzgarı/ Ve görürüz yalnızca, onun etkilerini./ İşte böyle birşeydir evrenin dili./ Zordur, rüzgara dokunmak denli,/ Konuşmak, evrenin dili üstüne.//

O zaman duymaya başlayacaksınız, işte o zaman,/ Evrenin her yanında olan/ O esintiyi./ Kulaklarınızda uğultu, derinizde hareket!/ Görülmemiş, koklanmamış varlığı esintinin./ İşte o zaman anlayacaksınız/ İnsan yaşamı,/ Değildir esintiden başkacası./ Sallar, silkeler kimi zaman ağaçları/ Ve bu kadar./ Yine de bu koca evrenin,/ Esintilere de ihtiyacı var.//

Ve farkedeceksin öğrenince/ Rüzgarın dilini;/ Sen O’nu görmesen de/ Var Hubli, evrenin bir yerlerinde.../ Henüz görmedin Everest’i/ Ama vardır Everest de!//

Gökle yerin birleştiği yerden,/ Himalayalardan/ Çıkar, göksel ırmaklar da/ Ve bitimsizce karışırlar yamaçlardan/ Uçsuz bucaksız okyanusa.//

Dağlar hep boşalır,/ Dolar durur okyanussa.../ Bitimsizdir akıntılar./ Kimi der, “gündüz dağdan okyanusa/ Boşalır ırmaklar./ Tersine akar ırmaklar geceleriyse,/ Okyanustan dağlara...”//

İşte o zaman öğreneceksiniz o zaman,/ Hem bur’da varolmayı/ Başka yerde hem de./ Alevi gibi ateşin,/ Bir o yönde, bir bu yönde./ Ve yitip gideceksiniz yine de,/ Küller çoğalıp söndüğünüzde./ Yokolacaksınız bir süre önce,/ Hem bur’da hem başka yerde/ Olan siz değilmişsiniz gibi.../ İşte böylesine güçlüdür, güçlüdür/ Evrenin dili!//

Benliğini bırakıp taşımak evrenin yükünü,/ Böyledir ‘evrenin dili’ denilen türkü...”//

“Ya sonra saygıdeğer Buddha, ya sonra?/ Dönüşecek mi Hubli insana?”//

“Dev yağmur bulutları göreceksiniz tepede ve sis;/ Buzlu, karlı göreceksiniz tepeyi,/ Ve o dev yağmur bulutları,/ Bıraktıklarında yüklerini size,/ Yeni bulutlara/ dönüşeceksiniz siz de/ Varlıkla yokluk arasında./ Ve göreviniz, kuraklıktan çatlamış insanlara,/ Boşaltmak olacak yükünüzü/ Bundan sonra.//

İşte o zaman,/ Görebileceksiniz gözünüzü kendi gözünüzle,/ Bakmadan aynaya./ Duyabileceksiniz kulağınızı./ Tadabileceksiniz dilinizi./ Koklayabileceksiniz burnunuzu işte o zaman.//

Yürüyebileceksiniz kafanızla,/ Düşünebileceksiniz elinizle,/ Tutabileceksiniz ağzınızla tüm evreni/ Ve doyurabileceksiniz karnınızı/ Gözlerinizle.//

Silinecek, gölgeniz, ardınızda/ Ne de düşecek önünüze,/ Güneşli günlerde./ İşte böyle saydam, şeffaf bir varoluş/ Verecek Everest size!//

Bakıyor ama göremiyorsunuz şimdi evreni,/ Bir körün yalnızca/ Karanlığı görmesi gibi/ Bakıyor ve görüyorsunuz aynı şeyleri./ Everest, öğretecek, size, görmeyi,/ Uzaktaki bir daldaki böceği,/ Böceğin gözlerini,/ Gözlerindeki gölgeyi...//

Yeni bulutlara dönüşeceksiniz siz de/ Varlıkla yokluk arasında./ Ve göreviniz, kuraklıktan çatlamış insanlara,/ Boşaltmak olacak yükünüzü/ Bundan sonra.” (Gezgin, 2007)

(5)

Hint felsefesinin aykırılarını ele aldığımız ilk 4 bölümde, Caincilik ve Budacılık’ın çok olumlu bir resmini çektik. Oysa, Budacılık’ın çıktığı ülke Hindistan olmasına karşın, bugün Hindistan’da, tanrısız Buda, Hindu dinindeki tanrılardan birinin başka bir bedenle dünyaya gelmiş görüntüsü (buna ‘avatar’ denir; çağdaş dillerde, ağbağda (internet) ‘bir ağ kullanıcısının ‘sanal görüntüsü’ ya da ‘sanal kesit’ olarak ikinci bir anlamla yaygınlaşmaktadır; sözcüğün bu biçimde ikinci bir anlam kazanmasının, bilgisayar dünyasında yaygın olan Hindu yazılımcılardan ileri gelip gelmediği, ayrı bir inceleme konusu) olarak yeniden tanımlanarak, Buda’nın eleştirel ve devrimci yönü tırpanlanmıştır. Hindistan’da tanrının görüntüsü sayılan Buda’ya bugün tanrısız Buda olarak değil, tanrı olarak inanılmaktadır.

Budacılık’ın özdekçi ve devrimci yönü ilgi çekici gelse de, ‘Dalai Lama şeriatı ve Budacılık karanlığı’ başlıklı, 9 Eylül 2007 tarihli Evrensel Hayat yazımızda belirttiğimiz gibi, din, felsefe, bilim ve siyaseti ayırmayan bir inanış, laik bir hesaplaşmanın sonucu olarak kendini yenilemediği ölçüde bağnazlık ve şeriat üretmiştir ve üretecektir. Günümüzde, Budacılık’ın şiddete eğilimli bir din olmaması dışında, inanışlardaki tutuculuk açısından diğer dinlerle bir ayrımı bulunmamaktadır.

Yine de, Budacılık’ın çıkışında, Buda’nın prensliği bırakıp aydınlanmak umuduyla ormana çekilmesi ve Hindu toplumunun atar ve toplardamarı olan kast düzenini reddetmesi, düşünce tarihinde önemli bir katkı olarak yer etmiştir. Marks’ın dinin halkın afyonu olduğu biçimindeki ünlü görüşüne (gerçekte, günümüzde bu konuda anlam kayması var: Marks zamanında, afyon, yaygın bir ağrıkesici olarak kullanılıyordu; bu nedenle, Marks, bu görüşüyle, aynı zamanda, dinin, acıları dindirici bir düş olmasına vurgu yapmıştı) belki de en iyi örnek, Hinduculuk’tur. Hinduculuk’ta, bilindiği gibi, birbirleriyle ilişkileri kesin sınırlarla ayrılmış ‘kast’ adlı toplumsal sınıflar bulunmaktadır (‘Cana ve Hubli Purana Opera Librettosu’, tam da bu sınıfları, bunların yıkımını, bin insanın yüzünü Budacılık’a dönüp dağlardan yağmur bulutu olarak ülkeye süzülerek yeni bir dünya kurmalarını anlatır); ve bu toplumun en alt tabakası olan dalitler (‘ezilenler’ diye çevirebiliriz), kastların bir parçası bile sayılmaz. Brecht’in şu şiirindeki inerkalkar (tahteravelli, çöğüncek) benzetmesi, tam da bu durumu anlatır: 

Tahtaravalli///

İyice görüyorum artık düzeni./ Orada, bir avuç insan oturuyor yukarıda,/ aşağıda da bir çok kişi./ Ve bağırıyor yukardakiler aşağıya:/ "Çıkın buraya gelin ki,/ hepimiz olalım yukarıda."/ Ama iyice gözlediğinde görüyorsun, /neyin saklı olduğunu/ yukardakilerle, aşağıdakiler arasında./ Bir yol gibi gözüküyor ilk bakışta./ Yol değil ama./ Bir tahta bu./ Ve şimdi görüyorsun açıkça;/ Bu bir tahtaravalli tahtası./ Bütün düzen bir tahtaravalli aslında./ İki ucu birbirine bağımlı./ Yukardakiler durabiliyorlar orada,/ sırf ötekiler durduğundan aşağıda.//

Ve ancak;/ aşağıdakiler, aşağıda oturduğu sürece/ kalabilirler orada./ Yukarıda olamazlar çünkü,/ ötekiler yerlerini bırakıp çıksalar yukarı./ Bu yüzden isterler ki; 

aşağıdakiler sonsuza dek/ hep orada kalsınlar./ Çıkmasınlar yukarı./ Bir de, aşağıda daha çok insan olmalı yukardakilerden./ Yoksa durmaz tahtaravalli./ Tahtaravalli./ Evet, bütün düzen bir tahtaravalli.”

Hindu toplumunda en ‘pis’ işler, birçok toplumda olduğu gibi, en alttakilere yaptırılır; en alttakilerin görevini, adı Ankara’daki Tandoğan Meydanı’na verilmiş Ankara valisi ve belediye başkanı (1929-1946) Nevzat Tandoğan’ın (1894-1946) sözleri çok iyi açıklamaktadır: "Ulan öküz Anadolulu! Sizin milliyetçilikle, komünizm ile ne işiniz var? Milliyetçilik lâzımsa bunu biz yaparız. Komünizm gerekirse onu da biz getiririz. Sizin iki vazifeniz var: Birincisi, çiftçilik yapıp mahsul yetiştirmek. İkincisi, askere çağırdığımızda askere gelmek."(Vikipedi, Nevzat Tandoğan girdisi).

Evet, bu durum, hemen hemen tüm toplumlarda görülür; ancak, kuralların Hindu toplumundaki meşrulaştırılma biçimi farklıdır: Bu kurallara uymayanlar, “yeniden doğumunda engelli ya da hayvan olarak doğacaksın” diye korkutulmuştur/ korkutulmaktadır. ‘Denizlerden, Irmaklardan, Dağlardan Konuşmalı...’ başlıklı, 12 Ağustos 2007 tarihli Evrensel Hayat yazımızda da belirttiğimiz gibi, Hindistan’da en alttakilerin daha eşitlikçi bir düzen öneren Muhammedcilik’e yönelmesine işte bu nedenle şaşmamak gerekir.

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U. B. (2007a). Asya-Pasifik’te Bu Hafta (8): Dalai Lama şeriatı ve Budacılık karanlığı. Evrensel Gazetesi Evrensel Hayat Eki, sayı 167, 9 Eylül 2007. http://www.evrensel.net/ekhaber.php?haber_id=16717

Gezgin, U. B. (2007b). Cana ve Hubli Purana opera librettosu. İstanbul: Çekirdek Sanat. http://www.pandora.com.tr/urun.asp?id=157378

Gezgin, U. B. (2007c). Asya-Pasifik’te Bu Hafta(4): Denizlerden, ırmaklardan, dağlardan konuşmalı... Evrensel Gazetesi Evrensel Hayat Eki, sayı 163, 12 Ağustos 2007. http://www.evrensel.net/ekhaber.php?haber_id=15214

Vikipedi (2008). Nevzat Tandoğan. http://tr.wikipedia.org/wiki/Nevzat_Tando%C4%9Fan

(6)

Bu son yazımızda, Caincilik ve Budacılık ile ilgili görüşlerimizi özetliyoruz: Önceki 5 bölüm boyunca, Caincilik’i ve Budacılık’ı ele alırken işlediğimiz temel bir konu, bu iki felsefenin olumlu anlamda bireyselliğe ve eleştirelliğe yaptıkları katkılar ve vurgudur. Avrupa felsefenin ve Aydınlanma düşüncesinin temeli olarak görülen bireysellik ve eleştirellik, gerçekte Avrupa felsefesinin çıkışından yüzyıllarca önce Hindistan’da ileri sürülmüş ve hatta aşılmıştır. “Aşılmıştır” diyoruz çünkü Avrupa’da Aydınlanma düşüncesinin baskıcı yüzünün tartışmaya açıldığı 20. yüzyıldan yine yüzlerce yıl önce Buda, “ben sizi aydınlatamam; aydınlanacak olanlar sizlersiniz; ben size yalnızca yardımcı olabilirim” diyerek hem ‘Aydınlanma’nın baskıcılığını hem de Gramsci’nin ileri sürdüğü geleneksel aydın-uzuvsal (organik) aydın görüşünü aşmış görünmektedir. Budacı aydının görevi, kitleye bilinç götürmek ya da bilgisini dayatmak değil; kitlenin kendi bilincine kavuşacağı kavramsal araçları sağlamaktır. Dolayısıyla, Budacı bakış, öğretmenle öğrenci arasındaki uçurumu çok önce geri çevirmiş; öğretme görevi yerine, öğrenmeyi kolaylaştırıcı olma görevini ortaya koymuştur. Aydın, ‘öğreten adam’ değil; öğrenmeyi kolaylaştırıcı kişidir. Aynı biçimde, Caincilik, bize, görüşlerimizin baktığımız açı nedeniyle eksik olabileceğini söyleyerek, çağdaş anlamdaki görececiliğin büyükanneliğini yapmıştır. Yine Caincilik’in, ‘ilahi adalet’e dayanmayan karma inancı ile ve yaratıcı güç kavramını reddedişiyle sunduğu katkı gözardı edilemez. Son olarak, bu iki felsefe de, özel mülklüğe karşı çıkarak, ilk ortaklaşmacı (komünist) düşünceler olarak insanlık tarihinde yerlerini almışlardır.

Türkiye’de Budacılık’ın yanlış tanınmasında Orhan Hançerlioğlu’nun büyük etkisi vardır. Öyle görülüyor ki, Hançerlioğlu, ‘tektanrılı’ dine sahip bir toplumdan gelmiş bir insan olarak, her dinde ‘peygamber’ aramış ve Hindular’ın yorumlarını, Buda’nın gerçek görüşleri kabul ederek, ‘peygamber’ olmadığını kerelerce dilegetiren Buda’yı ‘peygamber’ ilan etmiştir!:

“Tektanrıcı dinlerin başka bir niteliği olan peygamber de bir süre sonra Buda’nın kişiliğinde meydana çıkacaktır. Onun meydana çıkışına kadar peygamberlik görevini güçlü bir sınıf halinde kendilerine brahman adını vermiş olan rahipler yapmışlardır. Budist inançlarına göre Buda, bütün bilgilerini Brahma’dan almıştır, artık olgunlaştığını ve bildiklerini başkalarına öğretmesi gerektiğini kendisine Brahma söylemiştir, Buda da Brahma’dan aldığı bu buyrukla kalkıp Benares’e gelmiştir.

Buda’nın ünlü Benares söylevi, Brahma’nın kendisine verdiği bilgilerin ürünüymüş.” (Hançerlioğlu, 1995, s.40).

Zaten Hançerlioğlu, aynı kitabında, yukarıdaki ‘miş’li yorumuyla çelişmektedir:

“Budizmde olduğu gibi, din düşüncesinde bir adım daha ilerleme, engin

evrenin varlığını anlamak ve açıklamak için tanrı düşüncesinin gerekmediğini,

bu anlama ve açıklamanın tanrısız da yapılabileceğini ilerisürer” (Hançerlioğlu, 1995, s.23).

O zaman Hançerlioğlu’na sormak isterdik: Budacılık, tanrısızsa nasıl peygamberli olacak...

Hançerlioğlu yerine, Türkiye’nin en üretken hintbilimcisi Prof.Dr. Korhan Kaya’nın çalışmaları, daha aydınlatıcı olacaktır. Özellikle, ‘Hint Mitolojisi Sözlüğü’ (İmge, 1997) ve ‘Hintliler’de Tanrı’ (Kaynak, 1998) okunmaya değer.

Günümüzde, Caincilik’in ve Budacılık’ın sevilgen (popüler) biçimleri yaygınlaşıyor: Başlarına kötü birşey gelmesin diye iyilik yapan Budacılar ve varsıl olma umuduyla pahalı adaklar sunan Cainciler, bu iki felsefenin devrimci niteliğini zedeliyor. Ancak, yine de, bu uygulamalar, bu iki akımın, Hint felsefesinin çatlak sesleri olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Ben-özekçiliğin ve imparatorluk geçmişinin bir ürünü olarak, Şeyh Bedreddin’i ilk toplumsalcı (sosyalist); Tasavvuf’u da Anadolu’nun özgün bir bireşimi gibi görenler, Buda’da ve Mahavira’da, Şeyh Bedreddin’den 2000 yıl öncesinin toplumsalcılarını ve tasavvuf görüşlerini bulacaklardır. Umarız, bu yazı dolayısıyla, ‘gizemli ve ruhçu Hint felsefesi imgesi’ tuzla buz olmuştur. Hint felsefesi, Avrupa felsefesi kadar varsıldır; yalnızca önümüze ve Avrupa’ya baktığımızdan ve arkada gözlerimiz olmadığından, Asya’daki bu büyük hazineyi göremiyoruz.

Sözlerimizi, “Ellerin Kabesi var, benim Kabem insandır”ın (Ruhi Su) Buda diline çevirisi ile bitirelim: 

“Kendini aşan insana tapan insanlar,/ Aşamazlar kendilerini, kendi başlarına.../ Kendini başkasına açan, kendine kapatan insan,/ Açamaz kendini, kendine; başkaları olmadıkça...//

Ve dağlar da düzlenemez, ovalar yükselemez,/ Okyanus durulamaz, yollar uzanamaz,/ Yağmurlar dinmek bilmez, güneş doğamaz,/ İnsan kendin' aşmak için yaşamadıkça!//

Kendini aşan insana tapan insanlar,/ Aşan insanlar olsunlar, kendilerine tapsınlar!.../ Kendini aşan insana tapan insanlar,/ Kendilerine tapan insanlar olmalıdırlar!...//

Kendini aşan insana tapan insanlar,/ Ancak kendilerine taptıklarında insan olacaklar!” (Gezgin, 2007)

(son)

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U. B. (2007). Gezgin şiirleri (2000-2005). Lulu. http://www.lulu.com/content/1232382

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (82): Öğretmenler Günü ve Öğretmen Olmak

Asya-Pasifik’te Bu Hafta (82): Öğretmenler Günü ve Öğretmen Olmak

Ulaş Başar Gezgin

Evet 24 Kasım çoktan geçti ama Öğretmenler Günü, farklı ülkelerde farklı günlerde kutlanmakla kalmıyor; kutlanma nedenleri de farklılaşıyor.

Öğretmenler Günü, Tayland’da 16 Ocak; Moğolistan’da Şubat’ın ilk haftası; Güney Kore’de 15 Mayıs; Malezya’da 16 Mayıs; Singapur’da 1 Eylül; Hindistan’da 5 Eylül; Çin’de 10 Eylül; Tayvan’da 28 Eylül; Filipinler ve Pakistan’da 5 Ekim; Vietnam’da 20 Kasım; Endonezya’da ise 25 Kasım’da kutlanıyor.

Öğretmenler Günü tarihi, Asya-Pasifik dışında da çeşitlilik gösteriyor: Öğretmenler Günü, Arjantin’de 11 Eylül’de; Brezilya’da 15 Ekim’de; Ekvator’da 13 Nisan’da; El Salvador’da 22 Haziran’da; Meksika’da 15 Mayıs’ta; Peru’da 6 Temmuz’da ve Şili’de 16 Ekim’de kutlanıyor. Öğretmenler Günü, kimi ülkelerde dinlence; kimi ülkelerde ise işgünü.

Hindistan’da Öğretmenler Günü, 5 Eylül’de kutlanıyor çünkü bu gün, Hindistan’ın ilk devlet başkanı yardımcı ve ikinci devlet başkanı ve felsefeci Sarvepalli Radhakrishnan’ın (1888-1975) doğum günü. Bu günde öğrenciler okula gelip günboyu Öğretmenler Günü etkinliklerinde bulunuyorlar. Malezya’da ise Öğretmenler Günü 16 Mayıs’ta kutlanıyor çünkü Malezya’da eğitimin temelini atan belge, 16 Mayıs 1956 tarihini taşıyor. Tayvan’da Öğretmenler Günü 28 Eylül’de kutlanıyor çünkü bu, Kong Usta’nın (Konfüçyüs) doğum günü. Bu nedenle, Tayvan’da Öğretmenler Günü, ‘Kong Usta Bayramı’ olarak da biliniyor; tören sabah 6:00’da Kong Usta Tapınakları’nda gong çalınmasıyla başlıyor. Bu törenlerde, inek, keçi ve domuz kurban ediliyor. Vietnam’da Öğretmenler Günü, 20 Kasım’da kutlanıyor çünkü 1957’de Varşova’da toplumsalcı (sosyalist) ülkeler arasında yapılan eğitimle ilgili bir toplantıda, bu günün tüm toplumsalcı ülkelerde Öğretmenler Günü olarak kutlanması kararı alınmıştı. Bugün o toplumsalcı ülkelerin yerinde yeller esiyor, yine de Vietnam’da Öğretmenler Günü aynı gün kutlanıyor.

Öğretmenler Günü dünyada farklı günlerde kutlansa da, sorunlar çoğunlukla aynı: Düşük ve orta gelirli ülkelerde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı yüksek; yüksek gelirli ülkelerde ise düşük. Elbette bu oran, her bir ülkenin her bölgesinde aynı değil, bölgelere göre çeşitlilik gösteriyor. Bu oran, eğitime erişimde önemli bir gösterge olarak görülüyor: Oran, varsıl bölgelerde daha düşükken, yoksul bölgelerde daha yüksek. Bu açıdan yapılan karşılaştırmalarda, en adaletsiz ülkeler şunlar: Arjantin, Brezilya, Kanada, Çin, Mısır, Hindistan ve Peru. Ayrıca, genç ve deneyimsiz öğretmenler, birçok ülkede, en yoksul kesimlerde çalış(tırıl)ıyor; bu da, yoksulların daha nitelikli eğitim almasını engelleyen nedenlerden biri. Diğer bir nokta, bayan öğretmenler ve kız öğrencilerle ilgili: Bayan öğretmenlerin yaygın olduğu bölgelerde kız öğrenciler de yaygın. Ancak birçok ülkede, bayan öğretmenler, güvenlik vb. nedenlerle, yoksul bölgelere gönderil(e)miyorlar. Böylece yoksul kız öğrenciler, nitelikli eğitimden 2 katı yoksun kalıyor. Yoksulluk zaten yoksunluk demektir...

Düşük ve orta gelirli ülkelerin çoğunda öğretmenlerin, yüksek gelir düzeyindekilere göre, daha genç ve deneyimsiz olduğu biliniyor; bu da, eğitim niteliğinde düşmenin bir nedeni ve aynı zamanda göstergesi. Öğretmenlerin çoğunun genç olmasının temel nedenlerinden biri, İMF’nin devleti küçültmek adına dayattığı erken emeklilik siyasaları dolayısıyla, orta yaş ve üstü dilimdeki öğretmenlerin emekli edilmesi. Ayrıca, düşük ve orta gelirli ülkelerde öğretmenlik eğitiminin süresi daha kısa. Kimi ülke ve bölgelerde, ilkokul mezunu olanlar (hatta olmayanlar bile), ilkokul öğretmeni olabiliyor.

Kuzey Amerika’da ve Avrupa’da, ilkokul öğretmenlerinin %84’ü kadınken, diğer bölgelerde bu oran, yarıdan az. Gezgin (2008)’de belirttiğimiz gibi, bayan öğretmen oranının yüksek oluşu, kadın-erkek eşitliğinde ilerleme olduğunu göstermiyor. Dünyanın dört bir yanında, öğretmene verilen düşük ücretle bayan öğretmen oranı arasında anlamlı bir ilişki var: Öğretmen ücretlerinin düşük olduğu ülkelerde kadın öğretmen oranı yüksek. Ayrıca özellikle anaokulu ve ilkokul düzeyinde öğretmenlik, toplumda, bir tür çocuk bakımı olarak görüldüğünden, anaokulu ve ilkokul öğretmenliğinin kadın işi olarak düşünülmesi yaygın. Böylece kadınların anaokulu ve ilkokul düzeyinde çoğunlukta olması, kadın-erkek eşitliğine doğru gidildiğini değil eşitsizliğin bir kez daha perçinlendiğini gösteriyor.

Geleneksel olarak öğretmenlere çok değer verilen Asya’da, kalkınmayla birlikte, öğretmenlere olan saygı, topçulara ve popçulara duyulan hayranlığa dönüşüyor. Herşey para oldukça, para getirmeyen bir iş olarak görülen öğretmenlik, yavaş yavaş, önemsiz bir iş olarak görülmeye başlanıyor. Yani ‘Doğu Cephesi’nde Yeni Bir Şey Yok’...

İlgilisine Kaynak

Gezgin, U. B. (2008). Asya-Pasifik’te Bu Hafta (73): Asya’da kadın olmak. Evrensel Hayat Eki, sayı 231, 7 Aralık 2008. 

http://evrensel.net/ekhaber.php?haber_id=41711

UNESCO (2006). Teachers and educational quality: Monitoring global needs for 2015. Montreal: UNESCO.

Kaynak: Gezgin, U.B. (2011). Asya-Pasifik Hattı’nda: Seçme Yazılar [On  the  Asia-Pacific Frontier: Selected Writings]. Ho Çi Min Kenti, Vietnam, 2011.

ASYA-PASİFİK HATTI’NDA: SEÇME YAZILAR[1] Ulaş Başar Gezgin Son Güncelleme: 25.10.2011 İçindekiler Asya-Pasifik hattında bir Türk (Özge Ç. Denizci ile söyleşi). Vietnam’ın en büyük adasında, Phu Quoc’ta. Vietnam’ın sürdürülebilir kalkınması. Hindistan gazetelerinde neler yazıyor? Hindistan izlenimleri. Günümüzde Lao (Laos). Lao’nun yakın tarihine kısa bir bakış: Dünyada kişi başına en çok bomba düşen ülke. Laos izlenimleri. Asya kimlikleri. Vaşington Portakalı çürürken... 2010’da Asya-Pasifik’te insansal gelişim. Vietnam’da savaş günleri ve sonrası. Kandahar tutsakları... Asya’nın gökdelenleri. Ho Çi Min Kenti’nde sanat dünyası. Kuzey Kore’den görsel bir demet. Ücretsiz Kölelik mi Ücretli Kölelik mi? Asya’nın ‘en’leri. Asya’da yaşam pahalılığı. Bir ortak bölen olarak Soğuk Savaş... Kızıl bir Siyam (Tayland) için... Kore gelenekleri. Yükselen bir küresel güç: Güney Kore. Asya’da dev kentleşme. Doğu Asya’da sansür. Kent ve altyapı. ‘Bayat’ bir kuram: Yoksulluk... Bir Güney Kore çizgi kitabı ve eleştirisi. Manila izlenimleri. Toplumsalcı alsatçılık: “Biz ortak, biz pazar”. İklim değişikliği ve rantsal dönüşümcüler kıskacında Asya kentleri...  Asya ekin dörtlüsünün dokunulamaz kalıtları. Ho Çi Min Kenti’ne kala(maya)nlar. Başka bir dünya, başka bir kent... Vietnam’da kentsel/ ‘rantsal dönüşüm’. Neydik, Ne Olduk… Japonya’ya Celali gerek... Duraklama Devri’ndeki Japonya... “Japon yapıyor abi”... Tokyo ve Seul sokaklarından izlenimler... Japonya izlenimleri: Osaka, Kyoto, Hiroşima, Kobe. Japonya’da toplu taşıma ve ulaşım. (Çöp)Sanat ve kent...  Auroville (Tankent) üstüne...  Vietnam’da ve Japonya’da kadın olmak. Yasukuni: Ölüler üstüne kurulu tarih... Japonya’da budunsal (etnik) ayrımcılık. Japonya’nın mafyası: Yakuza. Güneydoğu Asya’nın akıl hocalarına... 1998’de Endonezya. 40 yıllık suskunluk ve Gencer-Gencer. Pasifik’te bir gezinti... Fiji’de darbe, karşı-darbe ve  (karşı-) darbe karşıtlığı... Asya-Pasifik orduları. Uygur/Çin Sorunu Üzerine... Doğu Timor: Yeni bir ülke doğarken... Endonezya’da daha çok bomba patlayacak. Batı Papua: Endonezya’nın ‘Güneydoğusu’.  Yarım Yüzyıl Sonra ‘Bağlantısızlar’. Endonezya Seçimleri. Endonez-Malez Gerginliği. Seçimlerden hemen önce Endonezya gündemi. Hindistan seçimleri. Çin’de yüksek eğitimin sorunları. Vietnam’da eğitim sorunları. Vietnam’da çevre kirliliği. Hindistan’da ve Çin’de bilişim... “Yazar, ne yazar (,) ne yazamaz (?)” Melbourne izlenimleri. Halktan yana tarih... Doktorun ölümü... Çekik gözler, düz gözler... Asya takvimleri ve dinlenceleri Yunan (Makedon)-Hint etkileşimi. Asya dilleri ve Asya Birliği. Asya’nın Yeni Çağ dinleri. Asya’nın ‘çağdaş’ boşinançları. Sıcak ülke Keşmir... Elde kafatasıyla yeni bir tarih yazmak...  “Komünistler Hindistan’a!” Kardeş sofrası. Öğretmenler günü ve öğretmen olmak. Japon sömürgeciliği ve ulusalcılığın yükselişi. Dünden bugüne Hindistan. Endonezya ve tarihyazımı. Çin’in birlik ve beraberliği. Dünden bugüne Moğolistan. Asya’nın geleceği. Maldivler’de yeni bir yüz... Amartya Sen ve Asya değerleri. Asya’da kadın olmak. Darbeler ülkesi Bangladeş. Asya partileri. Asya partileri. Sermayeci ‘psikoloji’, ‘hasta’ Japonlara karşı. Or’da, bir halk var uzakta! ‘Amerika Birleşik Sosyalist Devletleri’. Hint felsefesinin aykırıları: Caincilik ve Budacılık. Vietnam’da müzecilik. Amerikancı ‘psikoloji’ Asyalı ‘böcek’lere karşı. İneklere yüklenen küresel ısınma. ‘Hannah Hanoi’: Amerikan ordusunun korkulu düşü. Nasıl bir kent?  (Eski) katil Enver Şeyh ve düşünceleri. Büyüme fetişçiliğine karşı. Asyalı öğrencilerde yaratıcı düşünme. Asyalı öğrencilerde eleştirel düşünme. Türkiye yenilmeli! Çin’de komünizm doğdu mu? Pasifik bayrakları. Asya bayrakları. Asya-Pasifik’te savaş ve barış. Yıldızlarını sökmüş general: Vo Giap. Vietnam’da azınlık siyasaları ve Hmonglar. Asya’da akademik dünya. Asya gazeteciliği.  “Bu nasıl dünya, kaybedene sordun mu?” Vietnam’da eğitim ve toplum. Sayılarla Asya ve Çin. Asya ve rüşvet. Aceh: tsunamiyle gelen barış... Papua-Yeni Gine ve Begonvil: Sömürülenin sömürmesi. Dünden bugüne Filipinler... (Hindistan, Gandhi sayesinde değil) Gandhi’ye rağmen (bağımsız olmuştur)... Japonya’da ölmek... Uzaklarda bir Yahudi Devleti. Sri Lanka’da Tamil-Sinhal çatışması ve Tamil Kaplanları. Bağımsız (!) Avustralya’da yıl 1975. Asya Birliği’ne doğru (mu?) Hâlâ ‘soğuk savaş’an Malaya... Vietnam’da ‘karanlık turizm’. Doğu Timor: Yeni bir ülke doğarken... Yılbaşı’nın Vietnam’da farklılaşmış anlamı üstüne. Dünden bugüne Endonezya... Paylaşılamayan adalar. Sosyalizm ve ‘milli tarih’. Ha Asya ha Amerika... Yeni yıl ama hangi takvimle?.. Asya-Pasifik’te Bu Yıl: Asya-Pasifik 2007. Asya’da hayat da zaman da hızlı aktı. ABD’nin düşmüş piyonu. Mikro-kredicilik üstüne. Vietnam ve Irak. Asya’da ölmek. Ana-çizgileriyle Vietnam ekonomisi. Asyacılık üstüne. Laiklikleriniz itinayla suistimal edilir. Kore ve bir yanardöner devlet başkanı. Dünden bugüne köhne Burma Sıcak ülke Çin ve sıcak para Renminbi (Halkın Parası). Çin ve Vietnam’da günlük yaşam... Japonya’da boşta-çalışanlar. Meczuplardan devrimci olur mu... Nepal: Kral, Everest’ten daha yüksek değildir elbette! Asya’da İsacılık ve Budacılık: İki fırtına arasında kalmak... Dalai Lama şeriatı ve Budacılık karanlığı. Barışı düşünürken, kapıları çalamayan çocukları duyabilmek... 1973 Nobel Barış Ödülü’nü reddeden Vietnamlı Devrimci ve karşı-orduculuk. Sihanuk: Sosyalist prenslikten karaoke krallığına! Denizlerden, ırmaklardan, dağlardan konuşmalı... “Şu çılgın Vietnamlılar!” Asya basınında Türkiye’deki seçimler ve dahası... Başlarken ne yazmalı?  Kore’den Tayland’a bir yolculuk... Kısrağın kuyruğundan “kısrak başı gibi uzanan memleket”e... Dostumun dostu düşmanım( mı)dır(?) Asya Yüzyılı ve Asya’nın toplumsal sorunları 2009’da Çin. Kim’ler geldi Kim’ler geçti. 10 soruda Kuzey Kore. Vietnam’ın gelin ihracatı artıyor… Kamboçya’da kim yargılanıyor? Vietnam’ın ırmakları Kurbağalıdere’ye dönerken… Güney Kore’de “dayak, cennetten çıkma”. Müzmin hava korsanı. Sumocu ahlakı yerlerde sürünüyor.. Siyam’ın Farang Sadrazamına ilgi artıyor! Vietnam’da ve Ho Çi Min Kenti’nde büyüme. Asya-Pasifik Hattı’nda (Seçme Yazılar)- Ekler Ulaş Başar Gezgin Yabanmersini kokuyor Vietnam günlerdir… Loan, H. (2010). Yabanmersini Çiçeklerinin Lavanta Rengi (çev. U.B.Gezgin). Japonya defterlerinde kalanlar. Japon mucizesi. Ayıran, birleştiren Japon metro durakları. Mektubun. Japon işi. Kalemimi satın aldın prenses. Policy prescriptions based on faulty premises. (To the advisors of South East Asia: A critique of the Harvard paper.) Delusions of an 'Asian century'  (The Asian Century and The Social Problems of Asia). İsmail, T. (2009). Belki ben de bir hırsızım (çev. U.B. Gezgin). Sarjono, A. (2009). Sahte şiir (çev. U.B. Gezgin). Bali’de bitimsiz bir gece. The currents and trends in the Vietnamese education system within the international(ized) context: A comparative perspective. The social consequences of environmental degradation in Vietnam: A country-level and city-level pollution haven analysis. Okyanistan Destanı (I): “Badem gözlüm beni unut”ma uzaklaşan kıyılarda. Bali izlenimleri. Vietnam, aşkın sırrı ve dünya... Vietnam & Asia in flux, 2008: Economy, tourism, corruption, education and ASEAN regional integration in Vietnam and Asia. Darmstadt: H@vuz Publications. Melbourne Mezarlığı’nda. Vietnam’da olsaydı.  ‘Kenar mahalle iti milyoner’ filmi üstüne ya da “bizleri desti izdivaçlara, yalan haberlere, çarkıfeleklere mahkum etmeyin.” Doktor’un ölümü. Kamboçya gezi notları Asya dilleri çevirilerinde 7 sorun. Asya’da kalkınma ve kadın Çin ve Vietnam’da yeni-serbestçilik ve direniş.

---

[1] Bu kitapta yer alan yazıların hemen hemen tümü, yazarın günlük Evrensel Gazetesi’ndeki ‘Asya-Pasifik’te Bu Hafta’ adlı köşesinde yayınlanmıştır.